Czy ziemniaki zwiększają ryzyko rozwoju cukrzycy?

Czy ziemniaki zwiększają ryzyko rozwoju cukrzycy?

Wstęp: Jest to pierwszy z serii pięciu artykułów na temat ziemniaków. Przyjrzymy się tutaj ich indeksowi glikemicznemu, dowiemy się, jak najlepiej je przyrządzać oraz który rodzaj ziemniaków jest najlepszy.

Wszystkie artykuły z tej serii:

Czy ziemniaki zwiększają ryzyko rozwoju cukrzycy?
Czy ziemniaki zwiększają ryzyko wysokiego ciśnienia krwi i śmierci?
Indeks glikemiczny ziemniaków: dlaczego dobrze jest je schładzać i ponownie podgrzewać
Sposoby na obniżenie indeksu glikemicznego ziemniaków
Najzdrowsza odmiana ziemniaków

Początki kontrowersji wokół ziemniaków sięgają 2006 r. [1] To właśnie wtedy w badaniu Harvard Nurses’ Health Study, w którym przez 20 lat obserwowano dietę i choroby tysięcy kobiet, spożycie ziemniaków powiązano ze zwiększeniem ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2 [1]. No dobrze, ale chwila; przecież na mniej więcej 50 kg ziemniaków, które przeciętny Amerykanin zjada każdego roku, większość spożywana jest w postaci smażonych na głębokim tłuszczu frytek lub chipsów [2]. A co z ziemniakami pieczonymi i gotowanymi? Bez różnicy; wykazano dla nich taki sam związek z rozwojem cukrzycy [1]. No dobrze, ale przecież mało kto je same ziemniaki;. zazwyczaj podaje się je jako dodatek do… otóż to ‒ mięsa. I rzeczywiście, jak się okazuje, osoby, które jedzą więcej ziemniaków, jedzą też więcej mięsa [1]. A przecież, jak wiadomo, białko odzwierzęce, samo w sobie, związane jest z podwyższonym ryzykiem rozwoju cukrzycy [3]. Jednak spożycie ziemniaków okazało się czynnikiem ryzyka nawet po odpowiedniej korekcie statystycznej [1].

A może to kwestia masła i śmietany, którymi polewa się pieczone i gotowane ziemniaki [4]? Nie, naukowcy wykluczyli wszelkie tego typu dodatkowe czynniki żywieniowe [1]. Przeanalizowali też dietę miłośników ziemniaków pod względem stosunku tłuszczów roślinnych do zwierzęcych, spożycia słodzonych napojów gazowanych i ilości innych warzyw [1]. Mimo wszystko ziemniaki i tak powiązano z podwyższonym ryzykiem rozwoju cukrzycy [1].

No dobrze, ale to tylko jedno badanie. Do 2015 r. naukowcy z Uniwersytetu Harvarda przeanalizowali jeszcze trzy inne badania kohortowe, w tym Health Professionals Follow-up Study, badanie z udziałem wyłącznie mężczyzn, uzupełniające Harvard Nurses’ Health Study [5]. Ponownie wykazano tutaj, że pieczone i gotowane ziemniaki zwiększają nieznacznie ryzyko rozwoju cukrzycy; smażone frytki okazały się jednak niemal pięć razy bardziej szkodliwe [5]. Autorzy badania podsumowali, że chociaż w zaleceniach żywieniowych ziemniaki zalicza się obecnie do grupy warzyw prozdrowotnych, najnowsze odkrycia stawiają tę klasyfikację pod dużym znakiem zapytania [5]. Walter C. Willett, ówczesny dziekan wydziału żywienia Uniwersytetu Harvarda, posunął się o krok dalej, sugerując, że ziemniaki należy stawiać na równi ze słodyczami [6].

W opublikowanej w 2018 r. metaanalizie w zakresie spożycia ziemniaków w kontekście ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. zestawiono ze sobą wszystkie sześć przeprowadzonych jak do tej pory badań prospektywnych w tej dziedzinie [7]. Wykazano tutaj, że każda porcja ziemniaków wiąże się z 20-procentowym wzrostem ryzyka zachorowania na cukrzycę, zatem w perspektywie długoterminowej wysokie spożycie tych warzyw może być ściśle powiązane z podwyższonym ryzykiem rozwoju cukrzycy [7]. Problem polega na tym, że ponownie mowa tutaj głównie o ziemniakach smażonych, a, jak wiadomo, smażone jedzenie pełne jest szkodliwych związków, takich jak końcowe produkty zaawansowanej glikacji [7]. Naukowcy nie sprawdzili niestety, jak w porównaniu z frytkami, wypadłyby ziemniaki niesmażone [7]. Raptem trzy porcje frytek tygodniowo powiązano z niemal 20-procentowym wzrostem ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 [8]. Natomiast jeśli chodzi ziemniaki ogółem, wliczając w to frytki, ryzyko okazało się bardzo niewielkie [8].

Wyniki badania nie spodobały się największemu na świecie producentowi mrożonych frytek, McCain Foods Limited [9]. W skali światowej co trzecia frytka to dzieło właśnie tej firmy, a z budżetem wysokości miliardów dolarów [10] nie brakuje jej funduszy na finansowanie publikacji, które podawać będą w wątpliwość wyniki badań naukowych [9]. W tym przypadku mają jednak trochę racji. Prawdą jest, że w badaniach obserwacyjnych nie można dowieść istnienia związku przyczynowo-skutkowego [9]. Niewykluczone przecież, że spożycie ziemniaków, nawet ziemniaków pieczonych, jest tylko jednym z elementów ogólnie niezdrowej diety [9]. Mimo że naukowcy robią, co w swojej mocy, by kontrolować wszelkie czynniki dodatkowe, jak podkreślono w czasopiśmie amerykańskiego przemysłu ziemniaczanego American Journal of Potato Research, nie jest możliwe precyzyjne oddzielenie skutków spożycia frytek od wpływu, jaki na zdrowie populacji USA wywiera, ogólnie mało prozdrowotna, standardowa dieta amerykańska [11].

Gdyby tylko istniało jakieś państwo, gdzie spożycie ziemniaków byłoby częścią zdrowej diety. Jeśli tam też ziemniaki powiązano by z cukrzycą, wtedy rzeczywiście mielibyśmy powód do niepokoju. No i proszę: badanie przeprowadzone w 2018 r. w Iranie, państwie, w którym nie dość, że ziemniaki spożywa się głównie w formie gotowanej, to jeszcze najzdrowiej odżywiają się właśnie miłośnicy ziemniaków; ich dieta pełna jest nieprzetworzonych produktów roślinnych, takich jak owoce, warzywa, pełnoziarniste zboża i fasola [12]. Nawet po wykluczeniu wszystkich tych czynników dodatkowych, spożycie ziemniaków powiązano z ograniczeniem ryzyka rozwoju cukrzycy aż o połowę [12]. Potwierdzałoby to teorię, że trudne może być zdecydowane wydzielenie wpływu samych ziemniaków. Cytując przegląd systematyczny z 2016 r. [13], na chwilę obecną nie ma przekonujących dowodów, które wskazywałyby na istnienie związku między spożyciem ziemniaków i rozwojem cukrzycy typu 2. Dobrym pomysłem może być jednak odstawienie frytek [13].

Źródło: nutritionfacts.org

[1] Halton TL, Willett WC, Liu S, Manson JE, Stampfer MJ, Hu FB. Potato and french fry consumption and risk of type 2 diabetes in women. Am J Clin Nutr. 2006;83(2):284-90.
[2] Osella AR, Veronese N, Notarnicola M, et al. Potato consumption is not associated with higher risk of mortality: a longitudinal study among southern italian older adults. J Nutr Health Aging. 2018;22(6):726-30.
[3] Zhao L-G, Zhang Q-L, Liu X-L, Wu H, Zheng J-L, Xiang Y-B. Dietary protein intake and risk of type 2 diabetes: a dose-response meta-analysis of prospective studies. Eur J Nutr. 2019;58(4):1351-67.
[4] Decker EA, Ferruzzi MG. Innovations in food chemistry and processing to enhance the nutrient profile of the white potato in all forms. Adv Nutr. 2013;4(3):345S-50S.
[5] Muraki I, Rimm EB, Willett WC, Manson JE, Hu FB, Sun Q. Potato consumption and risk of type 2 diabetes: results from three prospective cohort studies. Diabetes Care. 2016;39(3):376-84.
[6] Chiuve SE, Willett WC. The 2005 Food Guide Pyramid: an opportunity lost? Nat Clin Pract Cardiovasc Med. 2007;4(11):610-20.
[7] Bidel Z, Teymoori F, Davari SJ, Nazarzadeh M. Potato consumption and risk of type 2 diabetes: A dose-response meta-analysis of cohort studies. Clin Nutr ESPEN. 2018;27:86-91.
[8] Zhang Y, You D, Lu N, et al. Potatoes consumption and risk of type 2 diabetes: a meta-analysis. Iran J Public Health. 2018;47(11):1627-35.
[9] McGill CR, Kurilich AC, Davignon J. The role of potatoes and potato components in cardiometabolic health: a review. Ann Med. 2013;45(7):467-73.
[10] McCain Foods.
[11] Beals KA. Potatoes, nutrition and health. Am J Potato Res. 2019;96(2):102-10.
[12] Farhadnejad H, Teymoori F, Asghari G, Mirmiran P, Azizi F. The association of potato intake with risk for incident type 2 diabetes in adults. Can J Diabetes. 2018;42(6):613-8.
[13] Borch D, Juul-Hindsgaul N, Veller M, Astrup A, Jaskolowski J, Raben A. Potatoes and risk of obesity, type 2 diabetes, and cardiovascular disease in apparently healthy adults: a systematic review of clinical intervention and observational studies. Am J Clin Nutr. 2016;104(2):489-98.