Aluminium a choroba Alzheimera – co mówią najnowsze badania?
Początki hipotezy, że aluminium przyczynia się do rozwoju choroby Alzheimera [1] sięgają 1965 r. [2] W trakcie prowadzonych wówczas eksperymentów naukowych aluminium wstrzyknięto przypadkowo do mózgów królików [2]. W efekcie zwierzęta zaczęły wykazywać objawy neurologiczne, a w ich mózgach wykryto niepokojące zmiany, na pierwszy rzut oka przypominające splątki neurofibrylarne [2], czyli zwyrodnienia charakterystyczne dla choroby Alzheimera. Jak wyglądały dalsze badania w tym zakresie?
Początki badań dotyczących wpływu aluminium na chorobę Alzheimera
W latach 70. pojawiły się pierwsze doniesienia, że w badaniach autopsyjnych w mózgach osób z Alzheimerem wykryto wyższe stężenie aluminium niż w mózgach kontrolnych [3]. Na koniec nadeszła jeszcze fala śmiertelnych przypadków encefalopatii (uszkodzenia mózgu), które powiązano z obecnością aluminium w płynach dializacyjnych [4]. Wnioskując na podstawie tych trzech odkryć, naukowcy postawili hipotezę, że aluminium, trzeci z najbardziej rozpowszechnionych pierwiastków na Ziemi (zaraz po tlenie i krzemie), może odgrywać rolę w rozwoju choroby Alzheimera [5].
Jak się później okazało, teoria ta miała pewne luki. Po pierwsze, naukowcy zdali sobie sprawę, że jeśli się im dokładnie przyjrzeć, zmiany wykryte u eksperymentalnych królików tak naprawdę znacznie różniły się od splątków neurofibrylarnych obecnych w ludzkim mózgu dotkniętym chorobą Alzheimera [6]. Wyraźnych podobieństw nie zaobserwowano też między patologią Alzheimera i encefalopatią wywołaną przez aluminium w płynach dializacyjnych [5]. Nie ulega wątpliwości, że aluminium może działać na mózg toksycznie. Nie oznacza to jednak, że szkody, które wyrządza, muszą mieć jakikolwiek związek z chorobą Alzheimera. Poza tym w późniejszych badaniach autopsyjnych nie wykazano, by osoby, które zmarły na Alzheimera miały w mózgu podwyższone stężenie aluminium [7]. A nawet gdyby tak było, wyższy poziom aluminium w mózgu wcale nie musi być w tym scenariuszu przyczyną [7]. Równie dobrze może to być konsekwencja następującego w wyniku Alzheimera uszkodzenia bariery krew-mózg [7].
Źródła aluminium w pokarmach i lekach
Próby powiązania aluminium z chorobą Alzheimera spotkały się z ostrym sprzeciwem ze strony środowiska naukowego [8]. Jak się później okazało, najbardziej zagorzali krytycy byli opłacani przez producentów wyrobów aluminiowych [8]. Z perspektywy czasu wiemy już, że była to akcja trochę na wyrost, bo w późniejszych badaniach teoria o potencjalnej roli aluminium została ostatecznie obalona [5].
Jednym z najbardziej przekonujących dowodów była metaanaliza z 2015 r. [7] Nie wykazano w niej, by do rozwoju Alzheimera miało przyczyniać się regularne stosowanie leków zobojętniających [7]. Dlaczego to takie istotne? Bo leki te stanowią główne źródło narażenia człowieka na aluminium [10]. Dodatków na bazie tego pierwiastka nie brakuje też w żywności przetworzonej [9]. Mowa tu, między innymi, o środkach przeciwzbrylających w produktach sproszkowanych typu mieszanki na placki i naleśniki, emulgatorach w serach typu amerykańskiego, zagęstnikach w sosach, substancjach spulchniających w niektórych proszkach do pieczenia, czy substancjach poprawiających trwałość barwników w kolorowych cukierkach [9]. Pod względem zawartości aluminium, dostępne bez recepty leki zobojętniające mogą stanowić większy problem niż żywność [10].
Jeśli chodzi o bezpieczną ilość aluminium w diecie, w ciągu tygodnia dopuszczalne spożycie wynosi 1 mg/kg masy ciała [11]. Oznacza to, że osoba o masie 70 kg nie powinna spożywać więcej niż 10 mg aluminium dziennie. Jeśli jednym ze źródeł narażenia są leki zobojętniające, zmieszczenie się w tym limicie jest praktycznie niemożliwe. Maalox, na przykład, w ciągu jednego dnia dostarcza aluminium w dawce prawie 400 razy większej – aż 3800 mg [10]. Co gorsza, producent nie zaznacza na etykiecie, że tabletek nie wolno popijać kwaśnymi napojami, typu soki owocowe [11], a w wyniku takiego połączenia wchłanianie aluminium może wzrosnąć nawet ośmiokrotnie [12]. W większości krajów średnie narażenie na aluminium z wody pitnej i żywności przetworzonej wynosi tylko kilka miligramów dziennie [7]. Widzimy zatem, że leki zobojętniające mogą zwiększać nasze dzienne narażenie na aluminium nawet tysiąckrotnie [7]. Mimo tego ich stosowanie nie zostało powiązane ze wzrostem ryzyka rozwoju Alzheimera, więc mało prawdopodobne jest, żeby podwyższone stężenie aluminium w organizmie było jedną z przyczyn choroby [7].
Aluminium w przedmiotach kuchennych
Oczywiście brak związku z chorobą Alzheimera nie oznacza od razu, że aluminium jest całkowicie bezpieczne. Stosowanie aluminiowych naczyń do gotowania i przechowywania żywności o odczynie kwasowym, typu jogurty, czy pomidory, może prowadzić do znacznego wzrostu uszkodzeń DNA [13]. W związku z tym niektóre organy regulacyjne, w tym niemiecki Federalny Instytut ds. Oceny Ryzyka (BfR), zalecają, by konsumenci nie używali aluminiowych naczyń do przygotowywania potraw kwaśnych lub słonych [14].
Aluminium w antyperspirantach
Szkodliwe dla zdrowia może być też aluminium w antyperspirantach, które w badaniach powiązane zostało z podwyższonym ryzykiem rozwoju raka piersi. FDA i analogiczne instytucje europejskie zalecają, by antyperspirantów na bazie aluminium nie aplikować na skórę uszkodzoną np. zaraz depilacji [15]. Aluminium zaliczane jest do tzw. metaloestrogenów [16], co może tłumaczyć, dlaczego u kobiet stosujących antyperspiranty po goleniu częściej niż trzy razy w tygodniu, rak piersi może rozwinąć się nawet 20 lat wcześniej [17].
Jak ograniczyć ekspozycję na aluminium?
Aby ograniczyć narażenie na aluminium z żywności, warto wybierać proszki do pieczenia niezawierające tego pierwiastka oraz unikać przetworzonych serów [18]. Sery te często zawierają sole aluminium, które poprawiają ich konsystencję i ułatwiają krojenie [18]. Niestety, jednocześnie znacząco zwiększa się w nich zawartość aluminium – do tego stopnia, że już jedna kanapka z takim serem może przekroczyć dzienny limit spożycia ustalony przez Światową Organizację Zdrowia aż o 400% [19].
Źródło: nutritionfacts.org
[1] Zatta P, Giordano R, Corain B, Bombi GG. Alzheimer dementia and the aluminum hypothesis. Med Hypotheses. 1988;26(2):139-142.[2] Klatzo I, Wisniewski H, Streicher E. Experimental production of neurofibrillary degeneration. I. Light microscopic observations. J Neuropathol Exp Neurol. 1965;24:187-199.
[3] Crapper DR, Krishnan SS, Dalton AJ. Brain aluminum distribution in Alzheimer’s disease and experimental neurofibrillary degeneration. Science. 1973;180(4085):511-513.
[4] Alfrey AC, LeGendre GR, Kaehny WD. The dialysis encephalopathy syndrome. Possible aluminum intoxication. N Engl J Med. 1976;294(4):184-188.
[5] Lidsky TI. Is the aluminum hypothesis dead? J Occup Environ Med. 2014;56(5 Suppl):S73-79.
[6] Wisniewski HM, Wen GY. Aluminium and Alzheimer’s disease. Ciba Found Symp. 1992;169:142-154.
[7] Virk SA, Eslick GD. Brief report: meta-analysis of antacid use and Alzheimer’s disease: implications for the aluminum hypothesis. Epidemiology. 2015;26(5):769-773.
[8] Perl DP, Moalem S. Aluminum and Alzheimer’s disease, a personal perspective after 25 years. J Alzheimers Dis. 2006;9(3 Suppl):291-300.
[9] Walton JR. Aluminum involvement in the progression of Alzheimer’s disease. J Alzheimers Dis. 2013;35(1):7-43.
[10] Reinke CM, Breitkreutz J, Leuenberger H. Aluminium in over-the-counter drugs: risks outweigh benefits? Drug Saf. 2003;26(14):1011-1025.
[11] European Food Safety Authority (EFSA). Safety of aluminium from dietary intake – scientific opinion of the panel on food additives, flavourings, processing aids and food contact materials(Afc). EFSA J. 2008;6(7):754.
[12] Weberg R, Berstad A. Gastrointestinal absorption of aluminium from single doses of aluminium containing antacids in man. Eur J Clin Invest. 1986;16(5):428-432.
[13] Celik H, Celik N, Kocyigit A, Dikilitas M. The relationship between plasma aluminum content, lymphocyte DNA damage, and oxidative status in persons using aluminum containers and utensils daily. Clin Biochem. 2012;45(18):1629-1633.
[14] Stahl T, Falk S, Rohrbeck A, et al. Migration of aluminum from food contact materials to food-a health risk for consumers? Part II of III: migration of aluminum from drinking bottles and moka pots made of aluminum to beverages. Environ Sci Eur. 2017;29(1):18.
[15] Darbre PD, Mannello F, Exley C. Aluminium and breast cancer: Sources of exposure, tissue measurements and mechanisms of toxicological actions on breast biology. J Inorg Biochem. 2013;128:257-261.
[16] Darbre PD. Metalloestrogens: an emerging class of inorganic xenoestrogens with potential to add to the oestrogenic burden of the human breast. J Appl Toxicol. 2006;26(3):191-197.
[17] McGrath KG. An earlier age of breast cancer diagnosis related to more frequent use of antiperspirants/deodorants and underarm shaving. Eur J Cancer Prev. 2003;12(6):479-485.
[18] Yokel RA, Hicks CL, Florence RL. Aluminum bioavailability from basic sodium aluminum phosphate, an approved food additive emulsifying agent, incorporated in cheese. Food Chem Toxicol. 2008;46(6):2261-2266.
[19] Al-Ashmawy MAM. Prevalence and public health significance of aluminum residues in milk and some dairy products. J Food Sci. 2011;76(3):T73-76.
STRESZCZENIE:
Naukowcy od lat badają związek między aluminium a chorobą Alzheimera. Choć w latach 60. i 70. pojawiły się badania sugerujące taki związek, nowsze dane temu przeczą. Współczesne analizy nie potwierdzają, by osoby z Alzheimerem miały wyższy poziom aluminium w mózgu.
Największe narażenie na aluminium pochodzi z leków zobojętniających i przetworzonej żywności, jednak nie wykazano, by zwiększały one ryzyko Alzheimera. Aluminium może jednak szkodzić w inny sposób – np. uszkadzać DNA przy kontakcie z kwaśnymi produktami lub zwiększać ryzyko raka piersi, zwłaszcza gdy kobiety stosują antyperspiranty, w których znajduje się ten pierwiastek na uszkodzoną skórę np. po depilacji. Interesujesz się tematem wpływu aluminium na zdrowie? Zajrzyj do naszego artykułu po więcej informacji!