Wpływ skrobania języka na płytkę nazębną, zapalenie dziąseł i próchnicę
Wstęp: Jest to pierwszy z serii pięciu artykułów na temat czyszczenia języka. Czym jest skrobanie języka i czy jest to najskuteczniejsza z metod jego czyszczenia? Zaraz się przekonamy. Zapraszamy do lektury.
Wszystkie artykuły z tej serii:
- Wpływ skrobania języka na płytkę nazębną, zapalenie dziąseł i próchnicę
- Czyszczenie języka w leczeniu halitozy ‒ skrobanie vs. szczotkowanie
- Czy czyszczenie języka powoduje raka?
- Związek między czyszczeniem języka i zdrowiem serca
- Czyszczenie języka ‒ metody i częstotliwość
W serii artykułów na temat halitozy ustaliliśmy, że pomocne przy tym zaburzeniu może być wysokie spożycie błonnika [1]. Uważa się, że jest to zasługa samoistnego czyszczenia się jamy ustnej podczas przeżuwania jedzenia [1].
Z drugiej strony jedzenie miękkie (np. fast foody ‒ praktycznie nie wymagają gryzienia, połykane są niemal natychmiast) nie oczyszcza języka w wystarczającym stopniu, co prowadzi do nagromadzenia się osadu, sino-białej warstwy, złożonej z resztek jedzenia i mikroorganizmów, skumulowanych szczególnie w tylnej części języka [2]. Podczas rozkładu resztek jedzenia na języku powstają lotne związki siarki, np. siarkowodór, gaz o zapachu zgniłych jaj [2]. Proces ten może leżeć u podłoża aż 90% przypadków nieświeżego oddechu [2]. Żywieniowe sposoby na zmniejszenie produkcji tych związków omówiliśmy w artykule pt. „Jakie jedzenie halitozę wywołuje, a jakie pomaga ją leczyć?” A co jeśli ktoś nie chce lub nie może wprowadzić zmian w swojej diecie? W takiej sytuacji naturalny mechanizm samoistnego czyszczenia języka może nie wystarczyć [3]. W zanadrzu mamy jeszcze metody mechaniczne, które pozwalają usunąć z języka resztki jedzenia [3]. Tylko że czyszczenie języka nie stanowi raczej części rutynowej higieny jamy ustnej [3]. A może powinno? Zaraz się przekonamy.
Gdy w jamie ustnej nie występują ropnie w kieszonkach zębowych spowodowane chorobą dziąseł, to najbardziej prawdopodobnym źródłem nieświeżego oddechu jest powierzchnia języka [4]. I nie jest to wina jakiegoś jednego, konkretnego rodzaju bakterii [4]. Istnieją dziesiątki gatunków zdolnych do wytwarzania lotnych związków siarki z aminokwasów zawierających siarkę, których skoncentrowanym źródłem jest białko odzwierzęce [4]. Dlatego właśnie na niewiele zdają się tutaj probiotyki [5]. W badaniu z 2017 r. [6] osoby zdrowe i osoby zmagające się z nieświeżym oddechem porównano pod względem mikrobiomu na języku. Jak się okazało, skład bakteryjny w obu grupach był niemal identyczny [6]. Wygląda więc na to, że nie jest to o tyle kwestia rodzaju bakterii na języku, co raczej ich ilości [6]. Z badań populacyjnych wynika, że skrobanie języka wiąże się ze złagodzeniem objawów halitozy [7]. Niewykluczone jednak, że osoby stosujące skrobaczki do języka bardziej skrupulatnie podchodzą też do higieny jamy ustnej ogółem. Co na to badania interwencyjne [8]?
Najpierw jednak trochę kontekstu: podczas gdy w niektórych miejscach na świecie skrobanie i szczotkowanie języka praktykuje się od wieków, w innych do niedawna były to czynności zupełnie nieznane [9]. „Po co czyścić język?”, zapytano w artykule opublikowanym w 1998 r. w The Journal of the American Dental Association [2]. Dentyści, higieniści, jak również producenci past i szczoteczek do zębów oraz nici dentystycznych od dawna podkreślają, że w profilaktyce próchnicy istotne znaczenie ma usuwanie z zębów płytki nazębnej [2]. Ale „dlaczego w jamie ustnej tak wielu Amerykanów dwa rzędy nieskazitelnie białych, lśniących zębów oddziela od siebie narząd pokryty milionami mikroorganizmów emitujących silny, nieprzyjemny zapach?” [2]
Zacznijmy może od wpływu szczotkowania języka na płytkę nazębną. Czy bez szczotkowania zębów szczotkowanie języka robiłoby w tej kwestii jakąkolwiek różnicę? Nie, jak pokazało badanie z 1975 r. [10], jeśli zęby nie są myte, zaczyna gromadzić się na nich płytka, niezależnie od tego, czy czyszczony jest język. No dobrze, a co jeśli zęby myć tak jak zawsze i oprócz tego dodatkowo zacząć jeszcze szczotkować język? Nie wykazano tutaj, by miało to jakikolwiek wpływ na ilość płytki gromadzącej się na zębach, przypuszczalnie dlatego, że większość bakterii odpowiedzialnych za powstawanie płytki nie pochodzi z języka [10]. Istnieje jednak jeszcze jeden możliwy powód: szczotkowanie tylnej części języka może wywoływać odruch wymiotny [4]. Nie jest to więc czynność łatwa, a jeśli uczestnicy wykonywali ją nieprawidłowo, nic dziwnego, że nie przyniosła żadnych efektów.
A co z zapaleniem dziąseł? W badaniu z 2020 r. [11] wśród osób które praktykowały czyszczenie języka, odnotowano mniej przypadków krwawienia dziąseł, co by wskazywało na to, że ich dziąsła były zdrowsze. Jednak dowieść istnienia związku przyczynowo-skutkowego można tylko w randomizowanym badaniu kontrolowanym. W badaniu z 2019 r. [12] nie wykazano, by skrobanie języka miało w znaczącym stopniu zmniejszać krwawienie dziąseł.
A jak wygląda skuteczność skrobania języka jako sposobu na pozbycie się z jamy ustnej bakterii o nazwie Streptococcus mutans, odpowiedzialnych za produkcję kwasu i tym samym za powstawanie próchnicy? W badaniu z 2004 r. [13] wykazano, że skrobanie języka działa lepiej niż paski do higieny jamy ustnej marki Listerine, czy płukanie jamy ustnej wodą z solą (wykres 1). Z drugiej strony w badaniu z 1994 r. [14] czyszczenie języka nie przyniosło żadnych znaczących efektów. Może populacja bakterii była na tyle duża, że całkowite jej usunięcie było po prostu niemożliwe, a może czyszczenie języka w ogóle tych bakterii nie usuwa, tylko przesuwa je z miejsca na miejsce [14]. Jedno jest pewne: wyniki badań nad czyszczeniem języka w kontekście gromadzenia się płytki nazębnej i rozwoju zapalenia dziąseł są niejednoznaczne [4]. Zatem wygląda na to, że w literaturze medycznej nie ma żadnych danych, które wskazywałyby na konieczność regularnego czyszczenia języka [4]. Istnieje jednak jeden wyjątek: brzydki zapach z ust [4]. Jak się okazuje, czyszczenia języka skutecznie radzi sobie z nieświeżym oddechem. Szczegóły poznamy w następnym artykule.
Źródło: nutritionfacts.org
[2] Christensen GJ. Why clean your tongue? J Am Dent Assoc. 1998;129(11):1605-7.
[3] Seerangaiyan K, Jüch F, Winkel EG. Tongue coating: its characteristics and role in intra-oral halitosis and general health-a review. J Breath Res. 2018;12(3):034001.
[4] Danser MM, Gómez SM, Van der Weijden GA. Tongue coating and tongue brushing: a literature review. Int J Dent Hyg. 2003;1(3):151-8.
[5] Yoo JI, Shin IS, Jeon JG, Yang YM, Kim JG, Lee DW. The effect of probiotics on halitosis: a systematic review and meta-analysis. Probiotics Antimicrob Proteins. 2019;11(1):150-7.
[6] Seerangaiyan K, van Winkelhoff AJ, Harmsen HJM, Rossen JWA, Winkel EG. The tongue microbiome in healthy subjects and patients with intra-oral halitosis. J Breath Res. 2017;11(3):036010.
[7] Herman S, Lisowska G, Herman J, Wojtyna E, Misiołek M. Genuine halitosis in patients with dental and laryngological etiologies of mouth odor: severity and role of oral hygiene behaviors. Eur J Oral Sci. 2018;126(2):101-9.
[8] Outhouse TL, Al-Alawi R, Fedorowicz Z, Keenan JV. Tongue scraping for treating halitosis. Cochrane Database Syst Rev. 2006;(2):CD005519.
[9] Christen AG, Swanson BZ. Oral hygiene: a history of tongue scraping and brushing. J Am Dent Assoc. 1978;96(2):215-9.
[10] Badersten A, Egelberg J, Jönsson G, Kroneng M. Effect of tongue brushing on formation of dental plaque. J Periodontol. 1975;46(10):625-7.
[11] Van Gils LM, Slot DE, Van der Sluijs E, Hennequin-Hoenderdos NL, Van der Weijden FG. Tongue coating in relationship to gender, plaque, gingivitis and tongue cleaning behaviour in systemically healthy young adults. Int J Dent Hyg. 2020;18(1):62-72.
[12] Acar B, Berker E, Tan Ç, İlarslan YD, Tekçiçek M, Tezcan İ. Effects of oral prophylaxis including tongue cleaning on halitosis and gingival inflammation in gingivitis patients-a randomized controlled clinical trial. Clin Oral Investig. 2019;23(4):1829-36.
[13] White GE, Armaleh MT. Tongue scraping as a means of reducing oral mutans streptococci. J Clin Pediatr Dent. 2004;28(2):163-6.
[14] Menon MV, Coykendall AL. Effect of tongue scraping. J Dent Res. 1994;73(9):1492.