Skutki uboczne fluoryzacji wody pitnej: fluoroza zębów
Wstęp: Jest to drugi z serii pięciu artykułów poświęconych fluoryzacji wody pitnej. Omówimy w nich historię tej praktyki, jej plusy i minusy, jak również kwestię bezpieczeństwa. Zapraszamy do lektury.
Wszystkie artykuły z tej serii:
- Czy fluoryzacja wody pitnej wspiera profilaktykę próchnicy?
- Skutki uboczne fluoryzacji wody pitnej: fluoroza zębów
- Czy fluoryzacja wody jest bezpieczna?
- Fluoryzacja wody pitnej a rozwój intelektualny dzieci ‒ przełomowe badania prospektywne
- Nowe dane w zakresie bezpieczeństwa fluoru ‒ reakcja środowiska medycznego
Pół wieku badań doprowadziło naukowców do wniosku, że przy założeniu standardowego stężenia w wysokości 0,7-1,2 mg/l, fluoryzacja wody jest praktyką bezpieczną [1]. Problematyczne mogą być natomiast zasoby wodne, w których fluor występuje naturalnie. Zdarza się bowiem, że poziom tego pierwiastka może znacznie przekraczać jego dopuszczalne maksimum. W miejscach, gdzie sięga 2 mg/l, dzieci poniżej 9. roku życia mają podwyższone ryzyko rozwoju fluorozy zębów [1]. Natomiast picie wody z fluorem w stężeniu 4 mg/l, w ciągu kolejnych lat życia grozi fluorozą całego szkieletu i zwiększeniem ryzyka złamań kości [1]. Na taką naturalnie wysoką zawartość fluoru w wodzie pitnej narażone są populacje zamieszkujące obszary od Turcji, przez Irak, Iran i Afganistan, aż po Chiny i Japonię [2].
Dlaczego podatność na fluorozę zębów dotyczy tylko dzieci do 9. roku życia? Bo właśnie w tym wieku zakończony zostaje proces dojrzewania szkliwa i wyrzynają się ostatnie zęby stałe [3]. Zęby ostatecznie uformowane są odporne na fluorozę, a jeśli schorzenie rozwinęło się wcześniej, nie ma ryzyka progresji zmian do postaci bardziej zaawansowanej [3]. Zgodnie z szacunkami instytucji zajmujących się zdrowiem publicznym, przy stężeniu fluoru wynoszącym 1 mg/l, ryzyko rozwoju fluorozy, i to jedynie w jej najłagodniejszej formie, dotyczyło mniej niż 10% dzieci [4]. Później okazało się jednak, że częstotliwość występowania i stopień zaawansowania fluorozy znacznie przewyższyły te wstępne przewidywania [4]. Jak wynika z danych CDC, w USA na fluorozę zębów ogółem cierpi obecnie około ⅓ dzieci (Wykres 1), przy czym w mniej więcej co 30. przypadku zmiany są umiarkowane do nasilonych (Wykres 2) [5]. Niewykluczone, że jest to kwestia narażenia na fluor z wielu różnych źródeł, które nie zostały wzięte pod uwagę w pierwotnych obliczeniach [4].
Trzeba zaznaczyć, że w większości przypadków objawy fluorozy są bardzo łagodne, praktycznie niezauważalne [6]. Zmiany na zębach przyjmują postać białych pasków lub plamek, widocznych tylko dla dentysty w jasnym świetle lampy stomatologicznej [6]. Zdarzają się też jednak przypadki poważne, kiedy na uzębieniu pojawiają się wyraźne przebarwienia i wgłębienia, które nie są wcale tylko zwykłym problemem natury estetycznej [1]. Przykładowo w badaniu z 2007 r. [7] wykazano, że dzieci z zaawansowaną fluorozą są częściej postrzegane przez swoich rówieśników jako nieatrakcyjne, niedbałe, brudne, nieszczęśliwe, niezdrowe, nieinteligentne, niemiłe, niewiarygodne, nietowarzyskie. Nietrudno sobie wyobrazić, że oceniane w ten sposób dziecko może mieć w konsekwencji problemy z poczuciem własnej wartości.
Ze względu na fakt, że wskaźniki występowania fluorozy okazały się wyższe, niż przewidywano w 2015 r. United States Public Health Service zmniejszyło zalecane stężenie fluoru w wodzie pitnej do 0,7 mg/l [8]. Zmiana objęła cały kraj, co jest istotne, ponieważ wcześniej w chłodniejszych regionach USA, gdzie mieszkańcy zazwyczaj piją mniej wody, poziom pierwiastka wynosił nawet 1,2 mg/l. Szacuje się, że dzięki tej redukcji stężenia fluoru odsetek dzieci z fluorozą „problematyczną pod względem estetycznym” powinien utrzymywać się poniżej ok. 12% [6].
Jeśli chodzi o inne potencjalne zagrożenia dla zdrowia, jeszcze do niedawna środowisko medyczne trzymało się stanowiska, którego najlepszym chyba podsumowaniem jest fragment zamykający wyczerpujący raport opublikowany przez Consumer Reports w 1978 r. [9]: „Prawda jest taka, że z naukowego punktu widzenia bezpieczeństwo fluoryzacji nie jest wcale tematem kontrowersyjnym. Jest to praktyka bezpieczna, ekonomiczna i dobroczynna, a fakt, że te sztuczne kontrowersje nie odeszły jeszcze w zapomnienie, w przekonaniu Consumers Union, stanowi współcześnie jeden z najlepszych przykładów przewagi szarlataństwa nad nauką”. Jednak w ostatnich latach coraz większe obawy wzbudza negatywny wpływ fluoryzacji na rozwój mózgu [10]. Tym właśnie zagadnieniem zajmiemy się w kolejnym artykule.
Źródło: nutritionfacts.org
[1] Palmer CA, Gilbert JA. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: the impact of fluoride on health. J Acad Nutr Diet. 2012;112(9):1443-1453.[2] Unde MP, Patil RU, Dastoor PP. The untold story of fluoridation: revisiting the changing perspectives. Indian J Occup Environ Med. 2018;22(3):121-127.
[3] Pollick H. The role of fluoride in the prevention of tooth decay. Pediatr Clin North Am. 2018;65(5):923-940.
[4] Grandjean P. Developmental fluoride neurotoxicity: an updated review. Environ Health. 2019;18(1):110.
[5] Beltrán-Aguilar ED, Barker L, Dye BA. Prevalence and severity of dental fluorosis in the United States, 1999-2004. NCHS Data Brief. 2010;(53):1-8.
[6] Iheozor-Ejiofor Z, Worthington HV, Walsh T, et al. Water fluoridation for the prevention of dental caries. Cochrane Database Syst Rev. 2015;2015(6):CD010856.
[7] Williams DM, Chestnutt IG, Bennett PD, Hood K, Lowe R, Heard P. Attitudes to fluorosis and dental caries by a response latency method. Community Dent Oral Epidemiol. 2006;34(2):153-159.
[8] U.S. Department of Health and Human Services Federal Panel on Community Water Fluoridation. U. S. Public health service recommendation for fluoride concentration in drinking water for the prevention of dental caries. Public Health Rep. 2015;130(4):318-331.
[9] Margolis FJ, Cohen SN. Successful and unsuccessful experiences in combating the antifluoridationists. Pediatrics. 1985;76(1):113-118.
[10] Bellinger DC. Is fluoride potentially neurotoxic? JAMA Pediatr. 2019;173(10):915-917.