Skuteczność postu w odwracaniu rozwoju cukrzycy
Wstęp: Artykuł ten stanowi część serii dotyczącej postu jako metody leczniczej. Po więcej informacji w tym zakresie zachęcamy do lektury pozostałych wpisów. Znaleźć je można, wpisując w wyszukiwarce hasło „post”.
Na cukrzycę cierpi obecnie niemal pół miliarda dorosłych; dla następnego pokolenia liczba ta może być nawet o 50% wyższa [1]. W kontekście tej choroby dużo mówi się o istotnej roli żywienia. A co z żywieniowym postem?
Ponad sto lat temu uważano, że post jest lekarstwem na cukrzycę [2]. Miał on rzekomo natychmiast hamować rozwój choroby i w ciągu zaledwie kilku dni lub tygodni przyczyniać się do całkowitego zniknięcia wszelkich objawów [2]. Nawet jeśli to prawda, zbyt długa głodówka prowadzi również do zniknięcia samego poszczącego. Nie mówiąc już o tym, że jaki sens ma pozbycie się cukrzycy przy zastosowaniu postu, jeśli po jego zakończeniu chory powróci do swojej standardowej diety? Przecież to właśnie te dawne nawyki żywieniowe doprowadziły do rozwoju cukrzycy; nawrót choroby wydaje się więc nieunikniony. Może lepiej byłoby po prostu zacząć się zdrowiej odżywiać? Co na to nauka? Zaraz się przekonamy.
Cukrzyca typu 2 od dawna uznawana jest za chorobę wynikającą z nadmiaru; chorobę próżnych bogaczy, czyli, w tym przypadku, wszystkich ludzi, którzy nie uprawiają na co dzień intensywnego wysiłku fizycznego i którzy zarabiają na tyle dużo, by móc regularnie spożywać nadmierne ilości jedzenia [3]. Cukrzycy można zatem zapobiec [3]. Co więcej, wygląda na to, że można ją również wyleczyć. Zakładając, że umieramy z powodu przejadania się, może naszym ratunkiem będzie niedojadanie [3]? Co ciekawe, taka właśnie sugestia pojawiła się mniej więcej 2 000 lat temu w jednym z tekstów ajurwedyjskich [4]. Cukrzykom zalecano w nim życie wzorowane na świętych: mieli pokonywać pieszo dystans 1300-1500 km, wykopać staw, a swoją dietę ograniczyć do krowich odchodów [4].
Te wytyczne przywodzą na myśl dietę wymyśloną w 1797 r. przez Johna Rollo [5]. Jego plan żywieniowy dla cukrzyków opierał się na zepsutym mięsie w połączeniu z lekami wymiotnymi [6]. Nie jest żadną niespodzianką, że nudności i wymioty przyczyniają się do chwilowego złagodzenia objawów cukrzycy [6]. Skutkują przecież zmniejszeniem ilości spożywanego jedzenia [6]. Biorąc pod uwagę oferowany przez Rollo jadłospis: skrzepnięta krew na obiad i zepsute mięso na kolację, jasne staje się, z czego wynikała „skuteczność” jego podejścia żywieniowego [7].
Podobne efekty odnotowano wśród cukrzyków podczas oblężenia Paryża w czasie wojny prusko-francuskiej [7]. Stąd właśnie wzięło się późniejsze zalecenie „Mangez le moins possible” [7], czyli by jeść tak mało, jak to tylko możliwe. Właśnie na tym założeniu opierała się metoda dr. Fredericka Allena, który pacjentów z cukrzycą leczył przy zastosowaniu głodówek [8]. Jego podejście uważane jest za największy przełom w leczeniu cukrzycy, do czasu wynalezienia insuliny [8]. Przed odkryciem insuliny mieliśmy „Erę Allena” [8].
W literaturze medycznej Allen znalazł opisy przypadków odwrócenia nawet zaawansowanej cukrzycy u osób cierpiących na wyniszczające choroby, typu gruźlica [9]. Swoje obserwacje postanowił przetestować w badaniu naukowym. Odkrył, że nawet w najbardziej zaawansowanych przypadkach cukrzycy, cukru z moczu pozbyć się można w ciągu zaledwie 10 dni [10]. Jednak pozbyć się cukru to małe piwo, sztuką jest utrzymanie takiego stanu na dłuższą metę, po powrocie do normalnego odżywiania [10]. W tym celu Allen trzymał się dwóch zasad: pacjenci musieli mieć niedowagę i ograniczać musieli ilość spożywanego tłuszczu [10]. Osoba z zaawansowaną cukrzycą może dniami lub tygodniami nie doświadczać żadnych objawów; wystarczy jednak odrobina masła, czy oliwy z oliwek i nawrót choroby jest nieunikniony [10].
W poprzednich artykułach na temat cukrzycy mówiliśmy, że u podłoża tej choroby leży toksyczność tłuszczu. Dzięki zaawansowanym technologicznie urządzeniom, typu skaner rezonansu magnetycznego, w czasie rzeczywistym obserwować można, jak wyniku dożylnego podania tłuszczu w ciągu kilku godzin zaczyna on odkładać się w komórkach mięśni, prowadząc do zwiększenia insulinooporności [11]. Taką samą reakcję w naszym organizmie wywołuje dieta wysokotłuszczowa, i to na przestrzeni zaledwie trzech dni [11], jednego dnia [12], czy nawet w ramach pojedynczego posiłku [13]. Jeden posiłek może zwiększyć insulinooporność w ciągu zaledwie sześciu godzin [13]. Nadmierne spożycie tłuszczu wiąże się natychmiastowym wzrostem insulinooporności [14]. Dlaczego powinno nas to obchodzić? W kontekście nadwyżki kalorycznej insulinooporność w mięśniach prowadzi do gromadzenia się tłuszczu w wątrobie, co z kolei prowadzi do gromadzenia się tłuszczu w trzustce, czyli przyczyny rozwoju cukrzycy [15]. Cukrzyca typu 2 zdefiniowana może być zatem jako stan nadmiaru tłuszczu w wątrobie i trzustce [16]. W większości przypadków choroba pozostaje odwracalna przez przynajmniej 10 lat [16].
W wyniku bardzo niskokalorycznej dieta (700 kcal dziennie) tłuszcz zostaje „wyssany” z komórek mięśniowych, co skutkuje zwiększeniem wrażliwości na insulinę [17]. Następnie tłuszcz usuwany jest z wątroby i w końcu, pod warunkiem, że deficyt kaloryczny utrzymany zostanie wystarczająco długo, tłuszczu pozbywa się i trzustka [15]. Jeśli choroba zdiagnozowana została odpowiednio wcześnie mamy do czynienia z odwróceniem rozwoju cukrzycy typu 2: poziom cukru we krwi utrzymuje się w normie, nawet po powrocie do normalnej diety [15].
Utrata 15% masy ciała skutkuje remisją u niemal 90% osób cierpiących na cukrzycę typu 2 przez mniej niż 4 lata [16]. Natomiast w przypadku osób żyjących z chorobą przez ponad 8 lat szanse na remisję wynoszą już tylko 50% [16]. Dla porównania: operacje bariatryczne skutkują odwróceniem cukrzycy zaledwie w, odpowiednio, 62% i 26% przypadków [16]. Moc naszych widelców jest większa niż chirurgicznych noży. Na poniższym wykresie [18] przedstawiono jak wygląda odsetek remisji cukrzycy w zależności od liczby utraconych kilogramów. Jak widzimy, utrata ok. 15 kg pozwala odwrócić chorobę w większości nowo zdiagnozowanych przypadków [18]. Długoterminowy, nadzorowany przez lekarza post tylko na wodzie może być skutecznym sposobem na odchudzanie, problem polega na tym, że trzeba potem tę wagę jeszcze utrzymać. Co do jednego nie ma bowiem wątpliwości: powrót nadprogramowych kilogramów jest równoznaczny z powrotem cukrzycy [19].
I tak oto zatoczyliśmy pełne koło; kiedy w 1921 r. wynaleziono insulinę, początkowa euforia związana z „największym cudem medycyny” dosyć szybko opadła [20]. Zdano sobie bowiem sprawę, że, podczas gdy osobom cierpiącym na cukrzycę typu 1 odkrycie to, dosłownie, ratowało życie, w przypadku pacjentów z cukrzycą typu 2 sama insulina to za mało, by zapobiec późniejszym powikłaniom, takim jak niewydolność nerek, utrata wzroku, udary mózgu, czy amputacje [20]. Jak utrzymywał Elliot Joslin, jeden z najsłynniejszych pionierów w dziedzinie diabetologii, podobnie jak to było w czasach przed wynalezieniem insuliny, u podstaw skutecznego radzenia sobie z cukrzycą leżeć powinna samodyscyplina w kwestii diety i aktywności fizycznej [20].
Źródło: https://nutritionfacts.org/
[1] Cho NH, Shaw JE, Karuranga S, et al. IDF Diabetes Atlas: Global estimates of diabetes prevalence for 2017 and projections for 2045. Diabetes Research and Clinical Practice. 2018;138:271-81.[2] Guelpa G. Starvation and Purgation in the relief of disease. BMJ. 1910;2.
[3] Emerson H. Sweetness is Death. The Survey. October 1924:23-5.
[4] Tatar E, Karan C, Kircelli F. The dilemma of subclinical hypothyroidism and renal complications in Type 2 diabetes. Diabetic Medicine. 2016;33(1):135.
[5] Marble A. John Rollo. Diabetes. 1956;5(4):325-327.
[6] Allen FM, Frederick M, Stillman E, Fitz R. Total Dietary Regulation in the Treatment of Diabetes. New York, The Rockefeller Institute for Medical Research; 1919.
[7] Gacquin M. Historical perspectives of dietary recommendations for diabetes. In: Goff L, Dyson P, eds. Advanced Nutrition and Dietetics in Diabetes. Chichester, UK: John Wiley & Sons, Ltd; 2015:13-21.
[8] FREDERICK MADISON ALLEN 1879-1964. Metab Clin Exp. 1964;13:383-5.
[9] Allen F. Studies concerning diabetes. JAMA. 1914;63:939-43.
[10] Allen F. Prolonged fasting in diabetes. Amer J Med Sci. 1915;150:480-5.
[11] Bachmann OP, Dahl DB, Brechtel K, et al. Effects of Intravenous and Dietary Lipid Challenge on Intramyocellular Lipid Content and the Relation With Insulin Sensitivity in Humans. Diabetes. 2001;50(11):2579-84.
[12] Parry S, Woods R, Hodson L, Hulston C. A Single Day of Excessive Dietary Fat Intake Reduces Whole-Body Insulin Sensitivity: The Metabolic Consequence of Binge Eating. Nutrients. 2017;9(8):818.
[13] Nowotny B, Zahiragic L, Krog D, et al. Mechanisms Underlying the Onset of Oral Lipid-Induced Skeletal Muscle Insulin Resistance in Humans. Diabetes. 2013;62(7):2240-8.
[14] Hernández EÁ, Kahl S, Seelig A, et al. Acute dietary fat intake initiates alterations in energy metabolism and insulin resistance. J Clin Invest. 2017;127(2):695-708.
[15] Taylor R, Barnes AC. Translating aetiological insight into sustainable management of type 2 diabetes. Diabetologia. 2018;61(2):273-83.
[16] Taylor R. Calorie restriction and reversal of type 2 diabetes. Expert Rev Endocrinol Metab. 2016;11(6):521-8.
[17] Lara-Castro C, Newcomer BR, Rowell J, et al. Effects of short-term very low-calorie diet on intramyocellular lipid and insulin sensitivity in nondiabetic and type 2 diabetic subjects. Metabolism. 2008;57(1):1-8.
[18] Lean ME, Leslie WS, Barnes AC, et al. Primary care-led weight management for remission of type 2 diabetes (DiRECT): an open-label, cluster-randomised trial. Lancet. 2018;391(10120):541-51.
[19] Taylor R, Barnes AC. Can type 2 diabetes be reversed and how can this best be achieved? James Lind Alliance research priority number one. Diabet Med. 2019;36(3):308-15.
[20] O’Donnell S. Changing social and scientific discourses on type 2 diabetes between 1800 and 1950: a socio-historical analysis. Sociol Health Illn. 2015;37(7):1102-21.