Nowe dane w zakresie bezpieczeństwa fluoru ‒ reakcja środowiska medycznego
Wstęp: Jest to ostatni z serii pięciu artykułów poświęconych fluoryzacji wody pitnej. Omówimy w nich historię tej praktyki, jej plusy i minusy, jak również kwestię bezpieczeństwa. Zapraszamy do lektury.
Wszystkie artykuły z tej serii:
- Czy fluoryzacja wody pitnej wspiera profilaktykę próchnicy?
- Skutki uboczne fluoryzacji wody pitnej: fluoroza zębów
- Czy fluoryzacja wody jest bezpieczna?
- Fluoryzacja wody pitnej a rozwój intelektualny dzieci ‒ przełomowe badania prospektywne
- Nowe dane w zakresie bezpieczeństwa fluoru ‒ reakcja środowiska medycznego
Narodowy Program Toksykologiczny (NTP), podobnie jak CDC, FDA i NIH, stanowi część amerykańskiego departamentu zdrowia publicznego (Public Health Service) [1]. Zajmuje się oceną substancji potencjalnie niebezpiecznych, celem weryfikacji ich toksyczności [1]. W poprzednim artykule omówiliśmy raport NTP dotyczący fluoru [1]. Bazując na przeglądzie systematycznym dostępnych dowodów, z uwzględnieniem badań, w których wyższe narażenie na fluor powiązano z niższym poziomem inteligencji wśród dzieci, eksperci doszli do wniosku, że pierwiastek ten należy uznać za zagrożenie dla rozwoju intelektualnego człowieka [1]. Jaka była reakcja amerykańskiego środowiska medycznego?
Co robić, gdy aktualne badania podważają bezpieczeństwo stosowanych obecnie praktyk [2], a powszechnie panujące przekonania okazują się niezgodne z najnowszymi dowodami naukowymi [3]? Podmioty amerykańskiego systemu ochrony zdrowia niezmiennie utrzymują, że fluor jest bez wątpienia bezpieczny [3]. Do zmiany stanowiska nie skłoniły ich nawet opublikowane w ostatnich latach badania, łączące ekspozycję kobiet na fluor, w trakcie trwania ciąży, z zaburzeniami neurologicznymi płodu [3]. Do dziś można natknąć się na publikacje, które instruują, jak „sprzedać” fluoryzację wody pitnej [4], obalając „dezinformacje” na temat fluoru, rozpowszechniane zarówno w mediach społecznościowych, jak i poprzez tzw. pocztę pantoflową [5]. Mile widziane są wyszukiwarki internetowe ustawione w taki sposób, żeby witryny zawierające „dezinformacje”, jakoby fluor miał wywierać szkodliwy wpływ na zdrowie były, co najmniej, oflagowywane [6]. Wygląda na to, że fluoryzację wody należy popierać i promować bez względu na wszystko [7]. Może wobec tego kwestię bezpieczeństwa najlepiej byłoby całkowicie pomijać [7]? W końcu poruszanie tematu bezpieczeństwa, aż się prosi o pytania dotyczące potencjalnego ryzyka [8].
Przez swoją tendencję do ignorowania nowych dowodów, podważających utarte przekonania, amerykańskie środowisko medyczne nie jest w stanie odpowiednio zareagować w obliczu ostrzeżeń sygnalizujących potencjalną neurotoksyczność fluoru [3]. Niestety niektórzy są na tyle mocno utwierdzeni w swoich poglądach, że do zmiany nie skłoniłby ich chyba nawet największy naukowy przełom [9]. Ironia polega na tym, że kiedyś to przeciwników fluoryzacji oskarżano o postawę „antynaukową”, a teraz w kontrze z nauką stoją ci, co fluoryzację popierają [10].
Jeden z najmniej wyszukanych argumentów za fluoryzacją głosi, że na przestrzeni ostatnich 50 lat, wśród populacji USA, w poziomach IQ obserwowano tendencję wzrostową, a nie spadkową [11]. Niemożliwe więc, żeby fluor wpływał na poziom inteligencji szkodliwie [11]. Ciekawa linia argumentacji, bo tak się paradoksalnie składa, że odnotowany wzrost po części może być zasługą wyeliminowania innego neurotoksycznego pierwiastka, a mianowicie ołowiu [12]. Nie zapominajmy, że badania, w których za zagrożenie dla rozwoju neurologicznego uznano niski poziom ekspozycji na ołów, swego czasu również były zaciekle kwestionowane, z wykorzystaniem takich samych argumentów, jakie obecnie pojawiają się w debacie na temat fluoru [13].
Dosłownie kilka lat przed tym, jak w USA zakazano sprzedaży paliw ołowiowych, ukazały się wyniki metaanalizy w zakresie wpływu ekspozycji na ołów na poziom inteligencji wśród dzieci [14]. Zestawiono tu ze sobą 24 badania, wszystkie przekrojowe [14], a narażenie na ołów powiązano ze spadkiem inteligencji o około 4 punkty IQ [11]. Z aktualnie debatowanych danych wynika, że fluor obniża IQ w zbliżonym stopniu [11]. Co więcej, dowody na potwierdzenie tego działania są silniejsze niż w przypadku ołowiu [11].
W odpowiedzi na doniesienia o potencjalnej szkodliwości fluoru rzecznik Amerykańskiego Stowarzyszenia Stomatologicznego zwrócił uwagę na fakt, że w niektórych miastach po zaprzestaniu fluoryzacji wody odnotowano wzrost częstotliwości występowania próchnicy [9]. To prawda, ale czy aby na pewno tak powinna wyglądać reakcja na wieść o tym, że fluor może wywoływać nieodwracalne uszkodzenia mózgu u dzieci [2]? Może to i zrozumiałe, że stowarzyszenie stomatologiczne skupia się na zdrowiu zębów, ale mowa tu przecież o potencjalnej neurotoksyczności [2]. Jak można zignorować tak alarmujące ryzyko w imię ograniczenia rozpowszechnienia ubytków zębowych [2]? Próchnica stanowi oczywiście poważny problem zdrowotny, ale istnieją sposoby, żeby czerpać korzyści z ochronnego działania fluoru, bez ryzyka uszkodzeń neurologicznych [2]. Jeśli chodzi o profilaktykę próchnicy, fluor przynosi najlepsze efekty, gdy stosowany jest miejscowo i wchodzi w bezpośredni kontakt ze szkliwem zębów [15]. Właściwości neurotoksyczne wykazuje natomiast, przede wszystkim, gdy wchłaniany jest ogólnoustrojowo [15]. Dlatego też pod względem wyboru optymalnych źródeł fluoru USA może brać przykład z Europy. Aż 98% Europejczyków pije wodę niefluoryzowaną, a zdrowe zęby zapewnia im fluor w postaci past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej [2]. Wiele państw europejskich, w tym Francja, Niemcy, Holandia, Dania czy Szwecja, wody nie fluoryzuje od dziesięcioleci [2]. W 2010 r. swoje stanowisko w tej sprawie wydał unijny komitet naukowy do spraw zagrożeń dla zdrowia i środowiska [16]. W oficjalnej publikacji czytamy, że w profilaktyce próchnicy najskuteczniejszy jest fluor stosowany miejscowo i nic nie wskazuje na to, by fluoryzacja wody pitnej miała nieść za sobą jakiekolwiek dodatkowe korzyści [16].
Źródło: nutritionfacts.org
[1] Office of Health Assessment and Translation, Division of the National Toxicology Program, National Institute of Environmental Health Sciences, National Institutes of Health, U.S. Department of Health and Human Services. Draft NTP monograph on the systematic review of fluoride exposure and neurodevelopmental and cognitive health effects*. Sept 2020.[2] Amiri A. Water fluoridation: When current research contradicts public practices. Public Health Nurs. 2020;37(4):475-477.
[3] Till C, Green R. Controversy: The evolving science of fluoride: when new evidence doesn’t conform with existing beliefs. Pediatr Res. 2021;90(5):1093-1095.
[4] How to “sell” fluoridation of the water supply. Br Dent J. 2022;232(1):37.
[5] Burgette JM, Dahl ZT, Yi JS, et al. Mothers’ sources of child fluoride information and misinformation from social connections. JAMA Netw Open. 2022;5(4):e226414.
[6] Vasantavada Priyanka V., Sanderson R, Ells L, Zohoori FV. Web search engines reveal conflicting information about water fluoridation. Br Dent J. Feb 2022.
[7] Kemp D, Mackert M, Bouchacourt L, et al. Promoting support for community water fluoridation: testing message effects and the role of normative beliefs. J Am Dent Assoc. 2021;152(12):1012-1019.
[8] Krisberg K. Public health messaging: How it is said can influence behaviors: beyond the facts. The Nation’s Health. 2014;44(6):1-20.
[9] Gravitz L. The fluoride wars rage on. Nature. Oct 2021.
[10] Griffith GW. Observations on the fluoridation controversy. Public Health. 1959;74:27-34.
[11] Berezow AB. Association between maternal fluoride exposure and child iq. JAMA Pediatr. 2020;174(2):212.
[12] Kaufman AS, Zhou X, Reynolds MR, Kaufman NL, Green GP, Weiss LG. The possible societal impact of the decrease in U.S. blood lead levels on adult IQ. Environ Res. 2014;132:413-420.
[13] Bellinger DC. Is fluoride potentially neurotoxic? JAMA Pediatrics. 2019;173(10):915-917.
[14] Needleman HL, Gatsonis CA. Low-level lead exposure and the IQ of children. A meta-analysis of modern studies. JAMA. 1990;263(5):673-678.
[15] Unde MP, Patil RU, Dastoor PP. The untold story of fluoridation: revisiting the changing perspectives. Indian J Occup Environ Med. 2018;22(3):121-127.
[16] European Commission, Directorate-General for Health and Consumers. Critical review of any new evidence on the hazard profile, health effects, and human exposure to fluoride and the fluoridating agents of drinking water. European Commission. Aug 2013.