Fluoryzacja wody pitnej a rozwój intelektualny dzieci ‒ przełomowe badania prospektywne
Wstęp: Jest to czwarty z serii pięciu artykułów poświęconych fluoryzacji wody pitnej. Omówimy w nich historię tej praktyki, jej plusy i minusy, jak również kwestię bezpieczeństwa. Zapraszamy do lektury.
Wszystkie artykuły z tej serii:
- Czy fluoryzacja wody pitnej wspiera profilaktykę próchnicy?
- Skutki uboczne fluoryzacji wody pitnej: fluoroza zębów
- Czy fluoryzacja wody jest bezpieczna?
- Fluoryzacja wody pitnej a rozwój intelektualny dzieci ‒ przełomowe badania prospektywne
- Nowe dane w zakresie bezpieczeństwa fluoru ‒ reakcja środowiska medycznego
W USA praktyka fluoryzacji wody pitnej zapoczątkowana została ponad 75 lat temu [1]. W tamtych czasach uznawana była za istotny krok naprzód w dziedzinie zdrowia publicznego, jednak najnowsze badania sugerują, że fluor może wpływać potencjalnie szkodliwie na zdrowie [1]. Nie ulega wątpliwości, że pierwiastek ten wzmacnia zęby i zapobiega próchnicy [2]. Pytanie tylko jakim kosztem [2]. Większość wcześniejszych badań w tym obszarze dostarcza danych na temat skutków narażenia, które są albo analizowane na poziomie populacyjnym w określonym, wybranym przedziale czasowym, albo dotyczą ekspozycji znacznie przekraczającej przeciętny poziom, na jaki narażony jest konsument fluoryzowanej wody miejskiej [3]. Przełomem dla naszego stanu wiedzy w tym zakresie była publikacja wysokiej jakości badań prospektywnych, w których przez dłuższy czas obserwowano pary matka-dziecko, w celu określenia skutków ich indywidualnego poziomu narażenia w perspektywie długoterminowej [3].
Pierwsze tego typu badania przeprowadzone zostały w Meksyku. Wyższe stężenie fluoru w moczu kobiet ciężarnych skorelowano tutaj z opóźnieniem rozwoju ich dzieci [4]. W wieku 4 lat maluchy miały obniżoną sprawność poznawczą, a w wieku 6-12 lat ‒ niższe IQ [5]. Jest jednak pewne istotne zastrzeżenie: źródłem narażenia dla tych kobiet była fluoryzowana sól albo woda, w której fluor występował naturalnie [5]. Następnie w 2019 r. opublikowano wyniki badania prospektywnego przeprowadzonego w Kanadzie, tym razem już konkretnie nad wodą miejską, „fluoryzowaną na poziomie optymalnym” [6]. Żadna z badanych osób nie piła wody z fluorem w stężeniu powyżej 1,5 mg/l [6]. Mało tego, przeważająca większość, bo aż 94,3%, piła wodę z fluorem w stężeniu poniżej 0,7 mg/l [6] (które w USA zostało uznane za poziom docelowy).
Mimo że woda była „fluoryzowana na poziomie optymalnym” dane obserwacyjne pochodzące od ponad 500 par matka-dziecko pokazały, że wyższe narażenie kobiety na fluor w czasie trwania ciąży przekłada się u dziecka na niższy poziom inteligencji w wieku 3-4 lat [6]. Zgodnie z zaleceniami Amerykańskiego Kolegium Położników i Ginekologów (ACOG) kobiety w ciąży powinny pić co najmniej 8 szklanek wody dziennie [7]. Przy założeniu fluoryzacji na poziomie uznawanym w USA za docelowy, na podstawie wyników wspomnianego kanadyjskiego badania [6], oszacować można, że stosowanie się do wytycznych ACOG może skutkować niższym poziomem inteligencji u dzieci nawet o 5 punktów IQ [3].
Badanie z Kanady [6] opublikowane zostało w JAMA Pediatrics, jednym z najstarszych czasopism pediatrycznych w USA, wydawanym przez Amerykańskie Towarzystwo Medyczne (AMA). Według redaktora naczelnego decyzja o publikacji stanowić miała „świadectwo zaangażowania JAMA Pediatrics w misję rozpowszechniania najlepszych badań naukowych, niezależnie od stopnia kontrowersyjności ich wyników” [6].
Kanadyjska Agencja Leków i Technologii Zdrowotnych (ang. Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health) zareagowała natychmiast, publikując raport, z którego wynikało, że dowody w tym zakresie są niewystarczające, by dało się jednoznacznie stwierdzić, czy ekspozycja na fluor w stężeniu optymalnym rzeczywiście wpływa na rozwój mózgu [8]. Tylko że w tym kanadyjskim badaniu nie było żadnych kategorycznych twierdzeń [6]. Autorzy zasugerowali jedynie „potencjalną konieczność” obniżenia spożycia fluoru na czas trwania ciąży [6]. Jak słusznie zauważono w artykule towarzyszącym, odkrycia te powinny stanowić punkt wyjścia do „obiektywnej i wyważonej dyskusji na temat potencjalnej neurotoksyczności fluoru” [9].
Co na to amerykańskie organy regulacyjne? W ciągu miesiąca od publikacji kanadyjskiego badania ukazał się wstępny raport dotyczący wpływu fluoru na rozwój mózgu i zdrowie funkcji poznawczych [10]. Opracowany został przez Krajowy Program Toksykologiczny (National Toxicology Program, NTP), zajmujący się oceną substancji pod kątem ich potencjalnie szkodliwego wpływu na zdrowie człowieka, należący do Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej Stanów Zjednoczonych (U.S. Department of Health and Human Services, HHS) [1]. Jakie były wnioski? „Na podstawie przeglądu systematycznego zgromadzonych dowodów NTP stwierdza, że fluor powinien być traktowany jak zagrożenie dla rozwoju neurologicznego i poznawczego człowieka” [10].
Cóż za nagły zwrot akcji! Jeszcze niedawno osoby kwestionujące bezpieczeństwo fluoryzacji wody były lekceważone i wyzywane od fanatycznych przeciwników nauki [11], a teraz fluor zostaje oficjalnie uznany za zagrożenie przez amerykańską instytucję rządową [10]. Co prawda na razie był to tylko raport wstępny [10]. Z myślą o rzetelności wersji ostatecznej NTP zwróciło się z prośbą o ocenę do National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (NASEM), prawdopodobnie najbardziej prestiżowej instytucji naukowej w USA [12]. Organizacja miała do przedłożonego projektu swoje zastrzeżenia [12], co w literaturze stomatologicznej przedstawione zostało jako „podanie w wątpliwość” danych w zakresie wpływu fluoru na poziom IQ [13]. Była to jednak oczywista nadinterpretacja. NASEM jasno zaznaczyły, że wyrażając swoje obawy, nie próbują podważać słuszności wniosków dotyczących neurotoksyczności fluoru [12]. Zasugerowały jedynie, że problem wymaga dalszej analizy [12]. I tak oto w 2020 r. NTP zaktualizowało swój wstępny raport [14]. Wnioski były jednak ponownie takie same: biorąc pod uwagę zakres, spójność i rzetelność danych w zakresie wpływu fluoru na poziom IQ, pierwiastek ten należy uznać za zagrożenie dla rozwoju intelektualnego człowieka [14]. W nowej wersji raportu NASEM dostrzegły znaczną poprawę, ale wezwały NTP do dalszego udoskonalania przejrzystości dokumentu [15]. Teraz pozostaje nam jedynie czekać na raport w wersji ostatecznej.
Źródło: nutritionfacts.org
[1] Amiri A. Water fluoridation: When current research contradicts public practices. Public Health Nurs. 2020;37(4):475-477.[2] Gravitz L. The fluoride wars rage on. Nature. Oct 2021.
[3] Grandjean P. Developmental fluoride neurotoxicity: an updated review. Environ Health. 2019;18(1):110.
[4] Valdez Jiménez L, López Guzmán OD, Cervantes Flores M, et al. In utero exposure to fluoride and cognitive development delay in infants. Neurotoxicology. 2017;59:65-70.
[5] Bashash M, Thomas D, Hu H, et al. Prenatal fluoride exposure and cognitive outcomes in children at 4 and 6-12 years of age in Mexico. Environ Health Perspect. 2017;125(9):097017.
[6] Green R, Lanphear B, Hornung R, et al. Association between maternal fluoride exposure during pregnancy and IQ scores in offspring in Canada. JAMA Pediatr. 2019;173(10):940-948.
[7] How much water should I drink during pregnancy? ACOG. Oct 2020.
[8] Community Water Fluoridation Exposure: A Review of Neurological and Cognitive Effects – A 2020 Update. CADTH; 2020.
[9] Bellinger DC. Is fluoride potentially neurotoxic? JAMA Pediatr. 2019;173(10):915-917.
[10] Office of Health Assessment and Translation, Division of the National Toxicology Program, National Institute of Environmental Health Sciences, National Institutes of Health, U.S. Department of Health and Human Services. Draft NTP monograph on the systematic review of fluoride exposure and neurodevelopmental and cognitive health effects. ASDWA. Sept 2019.
[11] Till C, Green R. Controversy: The evolving science of fluoride: when new evidence doesn’t conform with existing beliefs. Pediatr Res. 2021;90(5):1093-1095.
[12] National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine; Division on Earth and Life Studies; Board on Environmental Studies and Toxicology; Exposure and Neurodevelopmental and Cognitive Health Effects; Committee to Review the NTP Monograph on the Systematic Review of Fluoride. Review of the Draft NTP Monograph: Systematic Review of Fluoride Exposure and Neurodevelopmental and Cognitive Health Effects. Washington (DC): National Academies Press (US); 2020.
[13] Lennon MA. IQ research discredited. Br Dent J. 2020;229(2):75.
[14] Office of Health Assessment and Translation, Division of the National Toxicology Program, National Institute of Environmental Health Sciences, National Institutes of Health, U.S. Department of Health and Human Services. Draft NTP monograph on the systematic review of fluoride exposure and neurodevelopmental and cognitive health effects*. Sept 2020.
[15] National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. Review of the Revised NTP Monograph on the Systematic Review of Fluoride Exposure and Neurodevelopmental and Cognitive Health Effects: A Letter Report. Washington, DC: National Academies Press; 2021.