Bezpieczna ochrona przed słońcem ‒ jakie filtry UV są najlepsze?
Wszystkie artykuły z tej serii:
- Profilaktyka starzenia się skóry ‒ najistotniejszy element pielęgnacji anti-aging
- Czy filtry UV chronią przed rakiem? ‒ cała prawda o kosmetykach przeciwsłonecznych w kontekście profilaktyki nowotworów skóry
- Bezpieczna ochrona przed słońcem ‒ jakie filtry UV są najlepsze?
Jakie filtry przeciwsłoneczne są najlepsze? Jeśli chodzi o postać kosmetyku, najczęściej rekomendowane są preparaty w kremie [1]. Pozwalają one na równomierną aplikację i zapewniają kontrolę nad nakładaną ilością [1]. Tego samego nie można powiedzieć o kosmetykach w sprayu, dlatego też od razu po rozpyleniu na skórę powinny być one dokładnie rozsmarowywane [2]. Co więcej, filtry w aerozolu to produkty łatwopalne [1]. Wystawione na bezpośrednie działanie ognia mogą się na skórze zapalić, nawet po wyschnięciu [3]. Do tego dochodzi jeszcze kwestia bezpieczeństwa wdychania zawartych w nich chemikaliów, która na chwilę obecną nie została jednoznacznie rozstrzygnięta w badaniach [3]. Podobnie zresztą jak potencjalna szkodliwość wcierania tych substancji w skórę [4].
Obawy w zakresie bezpieczeństwa filtrów przeciwsłonecznych dotyczą następujących trzech aspektów: zwiększona świadoma ekspozycja na słońce, niedobory witaminy D oraz niepożądane skutki ogólnoustrojowego wchłaniania zawartych w tych preparatach chemikaliów [4].
W XVIII w. po raz pierwszy odkryliśmy, że za poparzenia słoneczne odpowiada promieniowanie UV-B i stworzyliśmy specjalne filtry przeciwsłoneczne, żeby się przed nim chronić [5]. O roli promieniowania UV-A dowiedzieliśmy się niemal 100 lat później [6], a teraz, po kolejnych kilkudziesięciu latach, okazuje się, że do rozwoju raka i przedwczesnego starzenia się skóry przyczyniać się może również promieniowanie podczerwone i światło widzialne [7]. Promieniowanie słoneczne, które dociera do powierzchni Ziemi, dzieli się na światło widzialne, promieniowanie ultrafioletowe i promieniowanie podczerwone. Jak widzimy na poniższym schemacie, światło widzialne obejmuje kolory tęczy: czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski, indygo i fioletowy. Promieniowanie ultrafioletowe (UV) to zakres na prawo od fioletu, a podczerwone (IR) ‒ na lewo od czerwieni. Filtry przeciwsłoneczne chronią nas przed wolnymi rodnikami wytwarzanymi w skórze pod wpływem promieniowania UV [8]. Problem polega na tym, że jeszcze drugie tyle wolnych rodników powstawać może wskutek działania światła widzialnego i promieniowania podczerwonego, których filtry przeciwsłoneczne już niestety nie blokują [8]. I tutaj właśnie z pomocą przychodzą strategie ograniczania ekspozycji na słońce i pojawia się pierwszy problematyczny aspekt stosowania filtrów UV: dają nam one złudne poczucie bezpieczeństwa, przez co mało prawdopodobne jest, że będziemy celowo chować się w miejscach zacienionych.
A co z witaminą D? Teoretyczna obawa, że filtry przeciwsłoneczne mogą wpływać na poziom witaminy D w organizmie, nie znajduje potwierdzenia w praktyce [9]. Wynika to zapewne z faktu, że dawka promieniowania UV potrzebna do produkcji witaminy D jest bardzo niska i nierumieniotwórcza, co oznacza, że proces ten zachodzi na długo przed tym, jak skóra zaczyna się czerwienić od słońca [9].
Uzasadnione wydają się natomiast obawy dotyczące wchłaniania ogólnoustrojowego zawartych w filtrach UV chemikaliów [10]. W dobitny sposób wskazuje na to niedawna publikacja FDA, w której stwierdzono, że spośród substancji chemicznych wykorzystywanych obecnie w roli filtrów przeciwsłonecznych żadnej nie można uznać za ogólnie bezpieczną [10]. Zielone światło dostały tylko dwa składniki aktywne ‒ filtry niechemiczne, tzw. mineralne: dwutlenek tytanu i tlenek cynku [10]. Swoje stanowisko FDA uzasadniło rosnącą liczbą badań sugerujących, że substancje chemiczne pełniące w kosmetykach funkcję filtrów UV wchłaniane są transdermalnie (inaczej przezskórnie) w stopniu bardziej znaczącym, niż nam się do tej pory wydawało [11]. Wcześniej nie wiedzieliśmy, że tak duża ilość tych związków trafia do krwiobiegu, więc dotychczasowe wyniki oceny ich bezpieczeństwa mogą być niemiarodajne [11].
W 2019 r. w Journal of the American Medical Association opublikowano badanie, w którym zweryfikowano skutki aplikacji filtrów UV w maksymalnej przewidzianej ilości [12]. Dla wszystkich oznaczanych związków po upływie już kilku dni stężenie w krwiobiegu przekroczyło limit ustanowiony przez FDA, co teoretycznie mogło stanowić przesłankę do rezygnacji z dalszych badań [12]. Następnie w 2020 r. odkryto, że ten sam limit zostaje przekroczony już po jednej aplikacji każdego z przetestowanych filtrów chemicznych [13]. Oczywiście sam fakt, że te substancje przedostają się do krwiobiegu, nie świadczy od razu o ich niebezpieczeństwie [14]. Oznacza to po prostu, że ich bezpieczeństwo powinno zostać zweryfikowane w badaniach, a zgodnie z ustaleniami FDA, warta miliardy dolarów branża producentów filtrów UV jak do tej pory całkiem tę kwestię zaniedbywała [14].
Spośród wszystkich przetestowanych filtrów przeciwsłonecznych za bezpieczne FDA uznało tlenek cynku i dwutlenek tytanu, a za niebezpieczne ‒ kwas para-aminobenzoesowy (PABA) i salicylan trolaminy [15]. Jeśli chodzi o pozostałe 12 substancji z tej kategorii, dopuszczonych do stosowania w roli składników aktywnych w kosmetykach przeciwsłonecznych, kwestia ich bezpieczeństwa stoi pod znakiem zapytania, a do ostatecznego jej rozstrzygnięcia potrzebujemy dalszych badań [15]. Jak pokazał przegląd preparatów ponad 700 marek, PABA i salicylanu trolaminy nie zawierają już kosmetyki sprzedawane w USA [11]. Nie wiadomo jednak, jak to wygląda w innych krajach [11]. Dopóki nie dowiemy się, czy w ogóle bezpieczne są pozostałe filtry chemiczne, ochronę przeciwsłoneczną lepiej opierać na filtrach mineralnych. W przeszłości miały one ten minus, że były bardzo gęste i mocno bieliły skórę, co w znacznym stopniu utrudniało aplikację preparatów w wystarczającej ilości [16]. By temu zaradzić, w ostatnim czasie producenci zaczęli przechodzić na filtry mineralne w postaci mikronizowanej, których konsystencja jest lżejsza dzięki mniejszemu rozmiarowi cząsteczki [17].
Jest to szczególnie istotne w przypadku osób o ciemnej karnacji, na której biała warstwa ciężkich kosmetyków z filtrami mineralnymi jeszcze bardziej rzuca się w oczy [18]. Skórę czarną przed słońcem chroni wrodzony filtr przeciwsłoneczny z SPF około 13 (dla porównania w skórze białej jest to SPF w wysokości jedynie 3) [18]. Jak do tej pory nie przeprowadzono żadnych badań interwencyjnych nad skutecznością filtrów UV w profilaktyce raka skóry wśród osób ciemnoskórych [1]. Jedno jest jednak pewne: SPF 13 nie można uznać za ochronę wystarczającą [1]. Dlatego właśnie, zgodnie z zaleceniami Amerykańskiej Akademii Dermatologii, filtry z SPF co najmniej 30 powinien stosować każdy, niezależnie od koloru skóry [1].
Niestety w USA, podczas gdy spośród osób białych pochodzenia nielatynoskiego systematyczne stosowanie filtrów przeciwsłonecznych deklaruje 44%, wśród osób czarnoskórych pochodzenia nielatynoskiego odsetek ten wynosi jedynie 12%, a wśród Latynosów ‒ 31% [19]. Mimo tego zapadalność na czerniaka, najbardziej śmiertelny rodzaj raka skóry i tak jest najwyższa wśród osób białych ‒ 5 razy wyższa niż wśród Latynosów i 25 razy wyższa niż wśród osób czarnoskórych [18]. Wskaźniki śmiertelności czerniaka są natomiast najwyższe wśród Afroamerykanów, przypuszczalnie dlatego, że choroba jest u nich najpóźniej rozpoznawana [18].
Źródło: nutritionfacts.org
[1] Sander M, Sander M, Burbidge T, Beecker J. The efficacy and safety of sunscreen use for the prevention of skin cancer. CMAJ. 2020;192(50):E1802-E1808.[2] Barr J. Spray-on sunscreens need a good rub. J Am Acad Dermatol. 2005;52(1):180-181.
[3] Pearce K, Goldsmith WT, Greenwald R, Yang C, Mainelis G, Wright C. Characterization of an aerosol generation system to assess inhalation risks of aerosolized nano-enabled consumer products. Inhal Toxicol. 2019;31(9-10):357-367.
[4] Waldman RA, Grant-Kels JM. The role of sunscreen in the prevention of cutaneous melanoma and nonmelanoma skin cancer. J Am Acad Dermatol. 2019;80(2):574-576.e1.
[5] Urbach F. The historical aspects of sunscreens. J Photochem Photobiol B. 2001;64(2-3):99-104.
[6] Kumakiri M, Hashimoto K, Willis I. Biologic changes due to long-wave ultraviolet irradiation on human skin: ultrastructural study. J Invest Dermatol. 1977;69(4):392-400.
[7] Michalski B, Olasz E. What you didn’t know about the sun: infrared radiation and its role in photoaging. Plast Surg Nurs. 2016;36(4):170-172.
[8] Zastrow L, Meinke MC, Albrecht S, Patzelt A, Lademann J. From uv protection to protection in the whole spectral range of the solar radiation: new aspects of sunscreen development. Adv Exp Med Biol. 2017;996:311-318.
[9] Passeron T, Bouillon R, Callender V, et al. Sunscreen photoprotection and vitamin D status. Br J Dermatol. 2019;181(5):916-931.
[10] FDA proposed order: sunscreen drug products for over-the-counter-human use. US FDA.
[11] FDA, HHS. Sunscreen Drug Products for Over-the-Counter Human Use. Federal Register. Feb 2019. 84(38);6204-6275.
[12] Matta MK, Zusterzeel R, Pilli NR, et al. Effect of sunscreen application under maximal use conditions on plasma concentration of sunscreen active ingredients: a randomized clinical trial. JAMA. 2019;321(21):2082-2091.
[13] Matta MK, Florian J, Zusterzeel R, et al. Effect of sunscreen application on plasma concentration of sunscreen active ingredients: a randomized clinical trial. JAMA. 2020;323(3):256-267.
[14] Strauss DG, Michele TM. Skin cancer prevention and sunscreen safety: commentary on american society of clinical oncology policy statement on skin cancer prevention. JCO Oncol Pract. 2020;16(8):436-438.
[15] FDA advances new proposed regulation to make sure that sunscreens are safe and effective. US FDA. Feb 2019.
[16] Diffey BL, Grice J. The influence of sunscreen type on photoprotection. Br J Dermatol. 1997;137(1):103-105.
[17] Li H, Colantonio S, Dawson A, Lin X, Beecker J. Sunscreen application, safety, and sun protection: the evidence. J Cutan Med Surg. 2019;23(4):357-369.
[18] Tsai J, Chien AL. Photoprotection for skin of color. Am J Clin Dermatol. 2022;23(2):195-205.
[19] National Cancer Institute. Cancer Trends Progress Report. Bethesda, MD. Oct 2022.