Właściwości zdrowotne i skutki uboczne czarnego bzu: lekarstwo na przeziębienie i grypę?
Zgodnie z zaleceniami Amerykańskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) wszyscy powyżej 6. miesiąca życia powinni co roku szczepić się przeciwko grypie, chyba że występują ku temu jakieś przeciwwskazania, np. alergia na którykolwiek ze składników szczepionki [1]. Najlepiej zaszczepić się przed końcem października, ale korzyści przynieść może szczepionka przyjęta nawet w grudniu lub później [1].
Na ile skuteczne są szczepienia przeciw grypie? Wszystko zależy od roku, ale zazwyczaj ryzyko złapania grypy spada o ok. 40-50% [2]. Zatem w przypadku zdrowych osób dorosłych można z umiarkowaną pewnością założyć, że ryzyko zachorowania zmniejszyć można z mniej więcej 2% do nieco poniżej 1% [3]. W przypadku osób starszych zaobserwować można podobny spadek ryzyka względnego, jednak ryzyko podstawowe jest dla tej grupy wyższe, a potencjalne skutki zachorowania bardziej poważne; bezwzględne korzyści są zatem większe [4]. Najbardziej imponujące rezultaty szczepionka przeciw grypie osiąga w przypadku dzieci: wysoka pewność dowodów i znaczący spadek ryzyka [5]. Jednak nawet zakładając najlepszy z możliwych scenariuszy, szczepionka nie jest w stanie całkowicie wyeliminować ryzyka. Zatem jak jeszcze możemy się chronić?
Każdego roku w USA odnotowuje się miliony przypadków grypy i setki milionów przypadków przeziębień [6]. Może remedium na tego typu dolegliwości są jagody czarnego bzu [6]? W probówce ekstrakt z czarnego bzu jest w stanie zahamować wzrost patogenów, w tym wirusa grypy [7]. W naczyniu Petriego może niemal 45 razy zwiększyć liczbę produkowanych przez układ odpornościowy cząsteczek zwalczających grypę, w tym czynnika martwicy nowotworu [8]. U myszy sok z bzu może wspomóc walkę z wirusem [9]. A jak sprawdzi się u ludzi?
Pierwsze badanie kliniczne w tym zakresie opublikowane zostało w latach 90.: podwójnie zaślepione, randomizowane, kontrolowane placebo badanie nad leczeniem objawów grypopodobnych [10]. Szanse na poprawę przed upływem pięciu dni w grupie interwencyjnej okazały się 20 razy wyższe niż w grupie kontrolnej [10]. Bardzo podobne wyniki wykazano w dwóch kolejnych badaniach w tym zakresie [11] [12], również podwójnie zaślepionych, randomizowanych i kontrolowanych placebo. Wśród uczestników przyjmujących czarny bez zaobserwowano przyspieszenie procesu leczenia.
Ciekawe badanie opublikowano w 2016 r. [13]: suplementacja czarnego bzu w leczeniu objawów przeziębienia wśród pasażerów samolotów; randomizowane, podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo badanie, z udziałem 312 pasażerów, podróżujących klasą ekonomiczną. Wyniki badania wskazują, że przyjmowanie czarnego bzu nie pomaga w zapobieganiu przeziębieniom, ale pozwala ograniczyć czas trwania i nasilenie objawów wśród osób już przeziębionych [13]. W grupie, w której zastosowano suplementację czarnego bzu objawy choroby utrzymywały się średnio dwa dni krócej, w porównaniu z grupą kontrolną [13].
W podobnym badaniu nad suplementacją echinacei [14], również odnotowano ograniczenie nasilenia objawów, jednak wyniki były w tym przypadku na granicy istotności statystycznej [14]. Mimo że większość pojedynczych badań nad echinaceą nie wykazała poprawy istotnej statystycznie, w wyniku ich zestawienia okazuje się, że zapadalność na przeziębienia ograniczyć można o ok. 20% [15] (pozostają jeszcze obawy związane z selektywnym zgłaszaniem i złudzeniem publikacyjnym, ponieważ w akcji zaginął najwyraźniej pokaźny zbiór danych, a nawet i całe badania, co budzi podejrzenia, że „niewygodne” badania zostały po prostu ukryte) [15]. W związku z powyższym korzyści związane z suplementacją echinacei pozostają na chwilę obecną nie potwierdzone [15]. Badania nad jagodami czarnego bzu wykazały jednak pozytywne wyniki, co oznacza, że suplementacja czarnym bzem może stanowić skuteczny sposób leczenia, pod warunkiem, że nie ma potrzeby zastosowania leczenia bardziej poważnego [6]. Problem polega na tym, że istnieje tu wyraźny konflikt interesów: wszystkie cztery badania nad czarnym bzem sfinansowane zostały przez producentów suplementów z czarnego bzu [6].
A co z innymi owocami jagodowymi [16]? W 2013 r. opublikowano randomizowane, kontrolowane placebo badanie interwencyjne nad korzyściami płynącymi ze spożycia żurawiny [17]. Badanie sfinansowane zostało, jak można się było spodziewać, przez Ocean Spray, czyli producenta przetworów z żurawiny. Jak się okazało, wśród uczestników, którzy przez dziesięć tygodni pili niskokaloryczny sok żurawinowy zaobserwowano niemal pięciokrotnie szybsze namnażanie komórek gamma delta T [17]. Są to komórki odpornościowe, które stanowią naszą pierwszą linię obrony [17]. Wśród uczestników w tej grupie nie odnotowano, co prawda, mniejszej liczby przeziębień, ale objawy u osób chorych wydawały się mniej nasilone. Mimo wszystko w wielu przypadkach przeziębieni nie byli w stanie iść do pracy, czy nawet wykonywać swoich codziennych czynności.
Żurawina, w przeciwieństwie do czarnego bzu, u nikogo nie wywołała przynajmniej zapalenia trzustki [18]. Dla pewnego mężczyzny przyjmowanie ekstraktu z czarnego bzu skończyło się atakiem ostrego zapalenia trzustki ‒ nagłym, bolesnym stanem zapalnym w trzustce [18]. Objawy ustąpiły wraz z zaprzestaniem suplementacji, po czym powróciły po latach, gdy mężczyzna postanowił dać owocom jeszcze jedną szansę. Przypadek ten wskazuje na istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy przyjmowaniem czarnego bzu a zapaleniem trzustki [18]. A może zamiast suplementacji ekstraktu z jagód czarnego bzu lepszym rozwiązaniem byłoby po prostu jedzenie owoców w całości? Tak, ale pod warunkiem, że zostaną one wcześniej ugotowane [19]. Spożycie surowych jagód czarnego bzu grozi bowiem ostrymi wymiotami [19].
Na własnej skórze przekonał się o tym dr Michael Greger. O „najgorszym dniu w swoim życiu” opowiedział w wywiadzie dla London Real [20]. Jak się okazuje, jagody czarnego bzu wytwarzają cyjanek [21], i to w stężeniu na tyle dużym, że świeżo wyciśnięty sok z tych owoców podany na spotkaniu zaskutkować może pilną ewakuacją medyczną uczestników [22].
Źródło: https://nutritionfacts.org/
[1] Grohskopf LA, Alyanak E, Broder KR, Walter EB, Fry AM, Jernigan DB. Prevention and control of seasonal influenza with vaccines: Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices — United States, 2019–20 Influenza Season. MMWR Recomm Rep 2019;68(No. RR-3):1–21.[2] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Effectiveness of Seasonal Flu Vaccinesfrom the 2005 –2019 Flu Seasons. 2019.
[3] Demicheli V, Jefferson T, Ferroni E, Rivetti A, Di Pietrantonj C. Vaccines for preventing influenza in healthy adults. Cochrane Database Syst Rev. 2018;2(2):CD001269.
[4] Demicheli V, Jefferson T, Di Pietrantonj C, et al. Vaccines for preventing influenza in the elderly. Cochrane Database Syst Rev. 2018;2(2):CD004876.
[5] Jefferson T, Rivetti A, Di Pietrantonj C, Demicheli V. Vaccines for preventing influenza in healthy children. Cochrane Database Syst Rev. 2018;2(2):CD004879.
[6] Hawkins J, Baker C, Cherry L, Dunne E. Black elderberry (Sambucus nigra) supplementation effectively treats upper respiratory symptoms: A meta-analysis of randomized, controlled clinical trials. Complement Ther Med. 2019;42:361-5.
[7] Krawitz C, Mraheil MA, Stein M, et al. Inhibitory activity of a standardized elderberry liquid extract against clinically-relevant human respiratory bacterial pathogens and influenza A and B viruses. BMC Complement Altern Med. 2011;11:16.
[8] Barak V, Halperin T, Kalickman I. The effect of Sambucol, a black elderberry-based, natural product, on the production of human cytokines: I. Inflammatory cytokines. Eur Cytokine Netw. 2001;12(2):290-6.
[9] Kinoshita E, Hayashi K, Katayama H, Hayashi T, Obata A. Anti-influenza virus effects of elderberry juice and its fractions. Biosci Biotechnol Biochem. 2012;76(9):1633-8.
[10] Zakay-Rones Z, Varsano N, Zlotnik M, et al. Inhibition of several strains of influenza virus in vitro and reduction of symptoms by an elderberry extract (Sambucus nigra L.) during an outbreak of influenza B Panama. J Altern Complement Med. 1995;1(4):361-9.
[11] Zakay-Rones Z, Thom E, Wollan T, Wadstein J. Randomized study of the efficacy and safety of oral elderberry extract in the treatment of influenza A and B virus infections. J Int Med Res. 2004;32(2):132-40.
[12] Kong F. Pilot clinical study on a proprietary elderberry extract: Efficacy in addressing influenza symptoms. OJPK. 2009;5:32-43.
[13] Tiralongo E, Wee SS, Lea RA. Elderberry supplementation reduces cold duration and symptoms in air-travellers: A randomized, double-blind placebo-controlled clinical trial. Nutrients. 2016;8:182.
[14] Tiralongo E, Lea RA, Wee SS, Hanna MM, Griffiths LR. Randomised, double blind, placebo-controlled trial of echinacea supplementation in air travellers. Evid Based Complement Alternat Med. 2012;2012:417267.
[15] David S, Cunningham R. Echinacea for the prevention and treatment of upper respiratory tract infections: A systematic review and meta-analysis. Complement Ther Med. 2019;44:18-26.
[16] Gramza-Michałowska A, Sidor A, Kulczyński B. Berries as a potential anti-influenza factor–A review. J Funct Foods. 2017;37:116-37.
[17] Nantz MP, Rowe CA, Muller C, Creasy R, Colee J, Khoo C, Percival SS. Consumption of cranberry polyphenols enhances human γδ-T cell proliferation and reduces the number of symptoms associated with colds and influenza: a randomized, placebo-controlled intervention study. Nutr J. 2013 Dec 13;12:161.
[18] Weissman S, Lo A, Patel R, et al. An Unusual Culprit of Drug-Induced Pancreatitis. Dig Dis Sci. 2020 May;65(5):1549-52.
[19] Elderberry for influenza. Med Lett Drugs Ther. 2019;61(1566):32.
[20] https://londonreal.tv/dr-michael-greger-how-not-to-die/
[21] Pogorzelski E. Formation of cyanide as a product of decomposition of cyanogenic glucosides in the treatment of elderberry fruit (Sambucus nigra). J Sci Food Agric. 1982;33(5):496-8.
[22] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Poisoning from elderberry juice – California. April 6, 1984.