Profilaktyka utraty węchu ‒ jak zachować zdolność do rozpoznawania zapachów?
W 1984 r. opublikowano badanie z udziałem niemal 2000 osób, w którym wykazano, że podobnie jak wzrok i słuch, z wiekiem pogarsza nam się też zmysł węchu [1]. W USA na zaburzenia węchu cierpi mniej więcej 25% osób powyżej 50. roku życia [2], ponad 50% osób w wieku 65-80 lat i mniej więcej 80% osób powyżej 80. roku życia [1]. Należy zaznaczyć, że są to dane sprzed pandemii COVID-19, a wirus spowodował przecież problemy z węchem u niemal 50% zakażonych [3]. W większości przypadków był to stan przejściowy [4], ale aż 15% pacjentów, którzy wyzdrowieli bez potrzeby hospitalizacji, nie odzyskało węchu nawet po upływie ponad 3 miesięcy od zachorowania [5]. Zdarzało się też, że trudności z rozpoznawaniem zapachów utrzymywały się latami [6].
Każdy, kto złapał kiedyś, chociażby zwykłe przeziębienie doskonale zdaje sobie sprawę, że tracąc zmysł węchu, w dużej mierze tracimy też zmysł smaku [7]. Nawet 75-95% tego, co odbieramy jako smak, może być tak naprawdę zapachem [7]. W bardzo dobitny sposób dowodzi tego przypadek żołnierzy walczących w wojnie algierskiej [8]. Obcięto im języki, a mimo tego nie zauważyli u siebie istotnego pogorszenia zdolności odczuwania smaku jedzenia i napojów [8].
Może wobec tego utrata węchu ma też swoje plusy? Skoro prowadzi do utraty smaku, powinna być chyba świetnym sprzymierzeńcem odchudzania? Taki właśnie zamysł towarzyszył twórcom „nowatorskiego wynalazku donosowego” [9] ‒ silikonowych rurek, które wkłada się do nosa w celu zablokowania receptorów węchu. W badaniach wykazano, że ich zastosowanie wiązało się ze zmniejszeniem ochoty na słodkie jedzenie i napoje, ale dotyczyło to wyłącznie młodych dorosłych, prawdopodobnie dlatego, że u osób starszych zmysł węchu był już i tak osłabiony [9]. Tak czy inaczej, wnioski są takie same: bez węchu jedzenie wydaje nam się bez smaku, dzięki czemu, siłą rzeczy, zjadamy po prostu mniej. Jednocześnie jednak, co problematyczne, wzrosnąć może przy tym spożycie soli [10].
W badaniu z 1991 r. [10] wykazano, że aby uzyskać taki sam smak potraw, osoby starsze potrzebują 2-3 razy więcej soli, niż osoby młodsze. Nic więc dziwnego, że ryzyko rozwoju wysokiego ciśnienia w ciągu całego życia wynosi 90% [11].
Co możemy zrobić, żeby do utraty węchu nie dopuścić? Z zaburzeniami węchu powiązano zanieczyszczenia powietrza [12], co stanowi prawdopodobne wyjaśnienie wyników badania z 1998 r. [13] W próbkach tkanek nosa pobranych od mieszkańców Mexico City (żywych i zmarłych) wykryto więcej uszkodzeń i zmian zapalnych [13] niż w tych pochodzących od osób zamieszkujących miasta o niskim poziomie zanieczyszczeń powietrza [14]. O ile miejsce zamieszkania jest często poza naszą kontrolą, możemy świadomie unikać ekspozycji na inne bezpośrednie źródło zanieczyszczeń, również powiązane z utratą węchu [15]. Mowa tu mianowicie o dymie papierosowym [15].
Utrata węchu może nieść za sobą poważne konsekwencje [2]. W końcu zapachy stanowią dla nas często sygnał, że grozi nam niebezpieczeństwo, jak chociażby wyciek gazu, pożar czy zepsute jedzenie [2]. Tak na marginesie: osoby, które straciły węch, a korzystają z instalacji gazowej, powinny rozważyć zakup czujnika gazu [16]. Jednakże utrata węchu ma stosunkowo niewielki wpływ na ogólną sprawność pacjentów [17]. Większość nie zdaje sobie sprawy, że coś jest nie tak [17], nawet gdy wprost ich o te zaburzenia zapytać. W badaniu z 1995 roku [18] aż 80% starszych osób z utratą węchu oceniło swoją zdolność do wyczuwania zapachów jako „normalną”.
Dużo większym problemem jest utrata słuchu. Została uznana za jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności na świecie [19] i zaliczana jest do najpowszechniejszych schorzeń przewlekłych, z którymi zmagają się osoby starsze [20]. Niestety przez zdecydowanie zbyt długi czas, jak to w swoim raporcie ujęła Amerykańska Akademia Medyczna, utrata słuchu „spychana była na margines opieki zdrowotnej” [21]. Zainteresowanych tym tematem odsyłamy do serii artykułów: „Utrata słuchu związana z wiekiem ‒ profilaktyka i możliwe przyczyny”, „Suplement diety, który spowalnia proces związanej z wiekiem utraty słuchu”, „Dieta, która spowalnia proces związanej z wiekiem utraty słuchu”.
Źródło: nutritionfacts.org
[1] Doty RL, Shaman P, Applebaum SL, Giberson R, Siksorski L, Rosenberg L. Smell identification ability: changes with age. Science. 1984;226(4681):1441-1443.[2] Desiato VM, Levy DA, Byun YJ, Nguyen SA, Soler ZM, Schlosser RJ. The prevalence of olfactory dysfunction in the general population: a systematic review and meta-analysis. Am J Rhinol Allergy. 2021;35(2):195-205.
[3] Saniasiaya J, Islam MA, Abdullah B. Prevalence of olfactory dysfunction in coronavirus disease 2019 (COVID-19): a meta-analysis of 27,492 patients. Laryngoscope. 2021;131(4):865-878.
[4] O’Byrne L, Webster KE, MacKeith S, Philpott C, Hopkins C, Burton MJ. Interventions for the treatment of persistent post-COVID-19 olfactory dysfunction. Cochrane Database Syst Rev. 2021;7(7):CD013876.
[5] Fernández-de-Las-Peñas C, Palacios-Ceña D, Gómez-Mayordomo V, et al. Prevalence of post-COVID-19 symptoms in hospitalized and non-hospitalized COVID-19 survivors: A systematic review and meta-analysis. Eur J Intern Med. 2021;92:55-70.
[6] Deng YK, Shi KT, Liu Z, Zeng M. Persistent olfactory dysfunction 2 years after onset of COVID-19. J Infect. 2023;86(2):154-225.
[7] Spence C. Just how much of what we taste derives from the sense of smell? Flavour. 2015;4(1):30.
[8] Spence C, Youssef J. Aging and the (Chemical) senses: implications for food behaviour amongst elderly consumers. Foods. 2021;10(1):168.
[9] Dicker D, Beck A, Markel A, et al. Weight loss, dietary preferences, and reduction in the sense of smell with the use of a novel nasal device. Obes Facts. 2020;13(5):473-486.
[10] Stevens JC, Cain WS, Demarque A, Ruthruff AM. On the discrimination of missing ingredients: aging and salt flavor. Appetite. 1991;16(2):129-140.
[11] Vasan RS, Beiser A, Seshadri S, et al. Residual lifetime risk for developing hypertension in middle-aged women and men: The Framingham Heart Study. JAMA. 2002;287(8):1003-1010.
[12] Ajmani GS, Suh HH, Pinto JM. Effects of ambient air pollution exposure on olfaction: a review. Environ Health Perspect. 2016;124(11):1683-1693.
[13] Calderón-Garcidueñas L, Rodríguez-Alcaraz A, Villarreal-Calderón A, Lyght O, Janszen D, Morgan KT. Nasal epithelium as a sentinel for airborne environmental pollution. Toxicol Sci. 1998;46(2):352-364.
[14] Calderón-Garcidueñas L, Solt AC, Henríquez-Roldán C, et al. Long-term air pollution exposure is associated with neuroinflammation, an altered innate immune response, disruption of the blood-brain barrier, ultrafine particulate deposition, and accumulation of amyloid beta-42 and alpha-synuclein in children and young adults. Toxicol Pathol. 2008;36(2):289-310.
[15] Ajmani GS, Suh HH, Wroblewski KE, Pinto JM. Smoking and olfactory dysfunction: A systematic literature review and meta-analysis. Laryngoscope. 2017;127(8):1753-1761.
[16] Lafreniere D, Mann N. Anosmia: loss of smell in the elderly. Otolaryngol Clin North Am. 2009;42(1):123-131.
[17] Schäfer L, Schriever VA, Croy I. Human olfactory dysfunction: causes and consequences. Cell Tissue Res. 2021;383(1):569-579.
[18] Nordin S, Monsch AU, Murphy C. Unawareness of smell loss in normal aging and Alzheimer’s disease: discrepancy between self-reported and diagnosed smell sensitivity. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci. 1995;50(4):P187-192.
[19] Nolan LS. Age-related hearing loss: Why we need to think about sex as a biological variable. J Neurosci Res. 2020;98(9):1705-1720.
[20] Mao Z, Zhao L, Pu L, Wang M, Zhang Q, He DZZ. How well can centenarians hear? Vinciguerra M, ed. PLoS ONE. 2013;8(6):e65565.
[21] Committee on Accessible and Affordable Hearing Health Care for Adults, Board on Health Sciences Policy, Health and Medicine Division, National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. Hearing Health Care for Adults: Priorities for Improving Access and Affordability. (Blazer DG, Domnitz S, Liverman CT, eds.). National Academies Press (US); 2016.