Profilaktyka ubytków zębowych (próchnicy) ‒ erytrytol vs. ksylitol
UWAGA: Chociaż badania obserwacyjne wskazują na przyczynowość odwrotną, 27.02.2023 r. opublikowano nowe dane z badań interwencyjnych na myszach i in vitro, z których wynika, że erytrytol rzeczywiście może być szkodliwy. W związku z powyższym na chwilę obecną spożycie słodzika jest niezalecane.
Producenci erytrytolu lubią zwracać uwagę na fakt, że ten niskokaloryczny słodzik jest naturalnym składnikiem żywności, np. melonów, czy brzoskwiń [1]. Pomijają jednak jeden dosyć istotny szczegół, a mianowicie jego ilość. Stężenie erytrytolu w owocach jest tak niskie, że przeciętna osoba spożywa go w ilości około 25 mg dziennie [2]. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja z erytrytolem stosowanym w roli substancji słodzącej. Produkcja na skalę przemysłową sprawiła, że nasze spożycie tego słodzika wzrosło co najmniej tysiąckrotnie. Co mówią najnowsze dane w zakresie wpływu erytrytolu na zdrowie?
Niespodziewanego odkrycia dokonali autorzy badania z 2014 r. [3]. Wykazano tutaj, że erytrytol, nieodżywczy alkohol cukrowy stosowany w roli substancji słodzącej oraz główny składnik słodzika sprzedawanego pod nazwą Truvia®, wykazuje działanie owadobójcze. Jak się okazuje, erytrytol zabija muszki owocówki [3]. Naukowcy zasugerowali więc, że może on znaleźć zastosowanie jako bezpieczny, zrównoważony sposób zwalczania szkodników [3]. Działanie erytrytolu polega na wywoływaniu u muszek „śmiertelnych wymiotów” [4]. Słodzik zabija też komary przenoszące żółtą gorączkę [5], termity [6] i mrówki [7]. Dlaczego więc erytrytolu nie stosuje się w rolnictwie do opryskiwania upraw? Bo zaszkodziłby też samym uprawom [8]. W dawkach potrzebnych do zwalczania insektów erytrytol niszczy też rośliny [8]. Może wobec tego warto byłoby go wykorzystać przynajmniej w roli herbicydu [8]? Najpierw rozwiążmy może kwestię bezpieczeństwa erytrytolu jako słodzika.
Od dawna wiadomo, że bakterie odpowiedzialne za powstawanie płytki nazębnej nie żywią się erytrytolem i nie potrafią go wykorzystać do produkcji kwasu [9]. Jest to istotne, ponieważ kwaśny odczyn płytki nazębnej stanowi przyczynę próchnicy. Za bezpieczne uznaje się jedzenie, po którego spożyciu pH na zębach utrzymuje się powyżej 5,7 [9]. Jak wykazano w badaniu z 2002 r. [9], przepłukanie zębów erytrytolem nie wywołuje żadnych niepokojących zmian. Wystarczy jednak erytrytol zastąpić cukrem, a pH w jamie ustnej natychmiast staje się niebezpiecznie niskie (wykres 1) [9].
Natomiast ksylitol, alkohol cukrowy podobny do erytrytolu, nie dość, że nie powoduje ubytków zębowych, to może wręcz hamować ich powstawanie [10]. Ubytki na zębach są odwracalne, o ile zostaną odpowiednio wcześnie wykryte [11]. Na początku uważano, że ksylitol przyczynia się do zmniejszenia ryzyka ubytków tylko pośrednio ‒ w wyniku żucia gumy, czy ssania cukierków na bazie ksylitolu. W efekcie tego dochodzi do zwiększenia wydzielania śliny, która chroni przed rozwojem próchnicy [11]. Pojawiła się też teoria, że może jest to po prostu kwestia zastąpienia cukru ksylitolem [11]. W końcu wybierając cukierki z ksylitolem, siłą rzeczy jemy mniej cukru, co samo w sobie może działać profilaktycznie [11]. A jak sprawdzić, czy ksylitol wpływa na ryzyko ubytków w sposób bezpośredni?
W badaniu z 2015 r. [12], na przykład, uczestników losowo przydzielono do jednej z dwóch grup. Pierwsza grupa nieświadomie stosowała pastę z ksylitolem, druga ‒ pastę bez ksylitolu. W porównaniu z grupą kontrolną uczestnicy w grupie z ksylitolem mieli niższe ryzyko rozwoju próchnicy [12]. Wygląda więc na to, że ksylitol rzeczywiście zapobiega ubytkom. A co z erytrytolem? Wszystkie badania pokazują wyraźnie, że działa równie skutecznie, co ksylitol [11]. Może nawet i bardziej. Przykładowo: w badaniu z 2016 r. [13] cukierki na bazie erytrytolu w ciągu sześciu miesięcy zmniejszyły ilość płytki nazębnej ponad dwa razy bardziej niż cukierki słodzone ksylitolem (wykres 2). Co więcej, efekty stosowania erytrytolu utrzymują się przez co najmniej trzy lata (wykres 3) [14]. No dobrze, ale czy to przekłada się na mniejszą liczbę ubytków? Wszystko na to wskazuje, ale przez długi czas nie mieliśmy w tym zakresie żadnego długoterminowego badania z udziałem ludzi [11]. Wszystko zmieniło się w 2014 r. [15].
Podwójnie zaślepione, randomizowane badanie kontrolowane z udziałem setek dzieci w wieku szkolnym [15]. Uczestników podzielono na trzy grupy i każdej przydzielono inny rodzaj cukierków do ssania: pierwszej ‒ z erytrytolem, drugiej ‒ z ksylitolem, trzeciej ‒ z sorbitolem (grupa kontrolna) [15]. Dzieci miały ssać po cztery cukierki, trzy razy dziennie [15]. Lepsze wyniki odnotowano w grupie z erytrytolem: znacznie mniejsza liczba zębów dotkniętych próchnicą, przypadków próchnicy szkliwa postępującej w kierunku próchnicy zębiny, jak również redukcja nasilenia stopnia zmian próchnicowych (wykres 4) [15].
Na korzyść erytrytolu działa też fakt, że jest to słodzik bezpieczny dla psów [16]. W przypadku ksylitolu dawka w wysokości raptem pół łyżeczki dla 15-kilogramowego psa stanowi zagrożenie dla życia [16]. Erytrytol natomiast jest przez psy dobrze tolerowany. Nie wywołuje on żadnych działań niepożądanych nawet w ilościach przekraczających jedną szklankę, co oznacza, że mógłby znaleźć zastosowanie, na przykład, jako składnik zabawek do gryzienia [16].
Źródło: nutritionfacts.org
[1] Moriconi E, Feraco A, Marzolla V, et al. Neuroendocrine and Metabolic Effects of Low-Calorie and Non-Calorie Sweeteners. Front Endocrinol (Lausanne). 2020;11:444.[2] Grembecka M. Sugar alcohols—their role in the modern world of sweeteners: a review. Eur Food Res Technol. 2015; 241:1-14.
[3] Baudier KM, Kaschock-Marenda SD, Patel N, Diangelus KL, O’Donnell S, Marenda DR. Erythritol, a non-nutritive sugar alcohol sweetener and the main component of truvia®, is a palatable ingested insecticide. PLoS One. 2014;9(6):e98949.
[4] Díaz-Fleischer F, Arredondo J, Lasa R, et al. Sickly Sweet: Insecticidal Polyols Induce Lethal Regurgitation in Dipteran Pests. Insects. 2019;10(2):53.
[5] Gilkey PL, Bolshakov DT, Kowala JG, et al. Lethal effects of erythritol on the mosquito Aedes aegypti Linnaeus (Diptera: culicidae). J Appl Entomol. 2018;142(9):873-881.
[6] Caponera V, Barrett M, Marenda DR, O’donnell S. Erythritol Ingestion Causes Concentration-Dependent Mortality in Eastern Subterranean Termites (Blattodea: Rhinotermitidae). J Econ Entomol. 2020;113(1):348-52.
[7] Barrett M, Caponera V, McNair C, O’Donnell S, Marenda DR. Potential for Use of Erythritol as a Socially Transferrable Ingested Insecticide for Ants (Hymenoptera: Formicidae). J Econ Entomol. 2020;113(3):1382-8.
[8] Scanga SE, Hasanspahič B, Zvorničanin E, Samardžić Koženjić J, Rahme AK, Shinn-Thomas JH. Erythritol, at insecticidal doses, has harmful effects on two common agricultural crop plants. PLoS One. 2018;13(4):e0192749.
[9] de Cock P. Erythritol. Functionality in noncaloric functional beverages. Pure Appl Chem. 2002;74(7):1281-9.
[10] Duane B. Xylitol and caries prevention. Evid Based Dent. 2015;16(2):37-8.
[11] Mäkinen KK. Sugar alcohols, caries incidence, and remineralization of caries lesions: a literature review. Int J Dent. 2010;2010:981072.
[12] Riley P, Moore D, Ahmed F, Sharif MO, Worthington HV. Xylitol-containing products for preventing dental caries in children and adults. Cochrane Database Syst Rev. 2015;(3):CD010743.
[13] de Cock P, Mäkinen K, Honkala E, Saag M, Kennepohl E, Eapen A. Erythritol Is More Effective Than Xylitol and Sorbitol in Managing Oral Health Endpoints. Int J Dent. 2016;2016:9868421
[14] Runnel R, Mäkinen KK, Honkala S, et al. Effect of three-year consumption of erythritol, xylitol and sorbitol candies on various plaque and salivary caries-related variables. J Dent. 2013;41(12):1236-44.
[15] Honkala S, Runnel R, Saag M, et al. Effect of erythritol and xylitol on dental caries prevention in children. Caries Res. 2014;48(5):482-90.
[16] Eapen AK, de Cock P, Crincoli CM, Means C, Wismer T, Pappas C. Acute and sub-chronic oral toxicity studies of erythritol in Beagle dogs [published correction appears in Food Chem Toxicol. 2017 Dec;110:443]. Food Chem Toxicol. 2017;105:448-55.