Najnowsze badania nad bezpieczeństwem erytrytolu: czy jego spożycie wywołuje skutki uboczne?
Przeszukując literaturę naukową w poszukiwaniu informacji na temat niskokalorycznych słodzików, natknąć się można na publikacje opisujące zastosowanie erytrytolu w celach dosyć nietypowych. Weźmy na przykład badanie z 2016 r. [1]: „Charakterystyka analityczna tetraazotanu erytrytolu, improwizowanego materiału wybuchowego”. Zaskakujące, prawda? A największy szok dopiero przed nami. Jak się okazuje, erytrytol jest związany ze zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej u młodych osób dorosłych [2], z dysfunkcją metaboliczną [3], z rozwojem choroby wieńcowej [4], ze zwiększonym ryzykiem niewydolności serca [5] oraz z rozwojem stanu przedcukrzycowego [6], pełnoobjawowej cukrzycy [7] i cukrzycowych powikłań, typu uszkodzenia nerek [8], czy utrata wzroku [9].
Jak to możliwe? Przecież w poprzednim artykule omówiliśmy badania, z których wynikało, że erytrytol jest całkowicie bezpieczny i w dodatku wykazuje jeszcze działanie przeciwutleniające [10]. Sprawdźmy może, skąd te najnowsze, tak skrajnie różne odkrycia.
Na pierwszym roku studiów wiele młodych dorosłych zaczyna przybierać na wadze [2]. W USA zjawisko to znane jest pod nazwą freshman 15, która odnosi się do „klątwy pierwszoroczniaka” w postaci nadprogramowych 15 funtów [2]. Jak można się domyślić, taki przyrost masy ciała nie wróży niczego dobrego. Może bowiem skutkować rozwojem chorób przewlekłych w przyszłości [2]. Problem nie dotyczy jednak wszystkich studentów, więc naukowcy postanowili sprawdzić, co jest tutaj czynnikiem decydującym [2]. Grupie studentów wykonano pomiary masy ciała i pobrano krew, najpierw na początku roku akademickiego, a potem, dla porównania, po upływie 9 miesięcy [2]. Wagę bez zmian utrzymała mniej więcej jedna czwarta badanych. Pozostali przytyli średnio 4 kg [2]. Naukowcy porównali wtedy krew studentów, których masa ciała się nie zmieniła z krwią tych, którzy na wadze przybrali [11]. Jak się okazało, uczestnicy w drugiej grupie mieli we krwi znacznie, bo aż piętnastokrotnie wyższe stężenie erytrytolu [11]. Jeszcze większą różnicę odnotowano wśród studentów z zaburzeniami kontroli poziomu cukru we krwi. Stężenie erytrytolu było u nich aż 21 razy wyższe niż u badanych z niezmienioną masą ciała [11].
To samo z chorobą niedokrwienną serca. Pokazało to badanie z 2019 r. [4] Co odróżniało krew osób, u których doszło do rozwoju choroby od krwi osób, którym zachorowania udało się uniknąć? Wyższe stężenie erytrytolu [4]. To samo z cukrzycą i powikłaniami cukrzycowymi [3]. O co w tym wszystkim chodzi? Czy erytrytol naprawdę przyczynia się do rozwoju otyłości, choroby niedokrwiennej serca i cukrzycy? Czy może jest on tu tylko postronnym obserwatorem [12]? Może mamy tu do czynienia z przyczynowością odwrotną [2]? Może to nie erytrytol prowadzi do wzrostu masy ciała, tylko wzrost masy ciała prowadzi do wyższego spożycia erytrytolu [2]? W końcu po niskokaloryczne słodziki sięgają z reguły właśnie osoby z nadwagą [2]. Tylko że na przykład w badaniu nad cukrzycą [7] między pobraniem krwi „przed i po” minęło ponad 20 lat. Czy w tym czasie erytrytol był już w ogóle dostępny? Uczestnicy oddali krew po raz pierwszy w latach 80. XX wieku [7], a erytrytol zatwierdzony został dopiero w 2001 r. [13] To samo w badaniu nad chorobą niedokrwienną serca. Pierwsze próbki krwi pochodzą z lat 80. XX wieku [13]. Zatem obecność erytrytolu we krwi badanych nie mogła być wynikiem jego spożycia w roli zastępnika cukru [13]. W takim razie jak to możliwe, że ich stężenie erytrytolu w organizmie było aż tak wysokie?
Ich organizm sam wytwarza erytrytol [11]. Kiedy stężenie cukru we krwi jest zbyt wysokie, organizm ludzki potrafi przerobić go na erytrytol [11]. W ciągu dwóch godzin od zjedzenia radioaktywnie oznakowanego cukru, we krwi pojawia się radioaktywnie oznakowany erytrytol [3]. Jak się okazuje, erytrytol jest metabolitem szlaku pentozofosforanowego [11]. Oznacza to, że właśnie na drodze tego szlaku erytrytol powstaje z cukru [14], a celem tej przemiany jest ochrona naszego zdrowia [2]. Organizm pozbywa się tym sposobem nadmiaru cukru i stara się go przerobić na inny związek, żeby obniżyć stężenie glukozy we krwi [2]. Zatem jeśli chodzi o zbyt wysoką glikemię, nadmiar erytrytolu w organizmie wydaje się tutaj konsekwencją, a nie przyczyną [14]. Nic więc dziwnego, że erytrytol powiązano z rozwojem cukrzycy [13]. To tak jakby stwierdzić, że z cukrzycą wiąże się wysoki poziom cukru we krwi [13]. A zaburzenia kontroli glikemii związane są też z otyłością i chorobą wieńcową [13], więc wspomniane już badania nad rolą, jaką w rozwoju tych schorzeń odgrywa erytrytol [2], [4] są tutaj przypadkami analogicznymi.
Można nawet przypuszczać, że synteza erytrytolu jest mechanizmem adaptacyjnym, mającym na celu przeciwdziałanie stresowi oksydacyjnemu, wywołanemu przez otyłość i wysokie stężenie glukozy we krwi [3]. Innymi słowy, możliwe, że nie jest to tylko sposób na obniżenie poziomu cukru. Erytrytol wykazuje przecież działanie przeciwutleniające, więc niewykluczone, że nasz organizm wytwarza ten związek konkretnie po to, aby nie dopuścić do całkowitego oksydacyjnego spustoszenia.
Podsumowując, nie ma żadnych badań, które łączyłyby spożycie erytrytolu z rozwojem jakichkolwiek chorób [15]. Na podstawie przeprowadzonych do tej pory badań rzeczywiście wynika, że erytrytol jest stosunkowo nieszkodliwy, a wręcz może wpływać korzystnie na zdrowie. Jednakże nadal nie wiadomo, jakie skutki niesie za sobą jego spożycie w perspektywie długoterminowej [3].
Tak jeszcze do niedawna wyglądał stan naszej wiedzy na ten temat. Wszystko zmieniło się w 2023 r., kiedy to prestiżowe laboratorium Cleveland Clinic odkryło, że erytrytol wiąże się ze zwiększeniem tendencji do nadmiernej krzepliwości krwi ludzkiej w probówce i krwi myszy w mysich tętnicach [16]. Chodzi tu, co prawda, o stężenie erytrytolu w wysokości aż 45 mikromoli, czy nawet 290 mikromoli [16]. Marne to jednak pocieszenie, skoro wystarczy zjeść tylko dwie łyżki tego słodzika, a poziom erytrytolu we krwi w ciągu dosłownie kilku minut osiąga wartość tysięcy mikromoli [16]. Pozostaje nam tylko liczyć na pojawienie się badań klinicznych, które by erytrytol uniewinniły. Do tego czasu lepiej trzymać się od niego z daleka.
Źródło: nutritionfacts.org
[1] Matyáš R, Lyčka A, Jirásko R, et al. Analytical characterization of erythritol tetranitrate, an improvised explosive. J Forensic Sci. 2016;61(3):759-64.[2] Swithers SE, Shearer J. Obesity: sweetener associated with increased adiposity in young adults. Nat Rev Endocrinol. 2017;13(8):443-4.
[3] Ortiz SR, Field MS. Mammalian metabolism of erythritol: a predictive biomarker of metabolic dysfunction. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2020;23(5):296-301.
[4] Wang Z, Zhu C, Nambi V, et al. Metabolomic pattern predicts incident coronary heart disease. Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2019;39(7):1475-82.
[5] Zheng Y, Yu B, Alexander D, et al. Associations between metabolomic compounds and incident heart failure among African Americans: the ARIC Study. Am J Epidemiol. 2013;178(4):534-42.
[6] Menni C, Fauman E, Erte I, et al. Biomarkers for type 2 diabetes and impaired fasting glucose using a nontargeted metabolomics approach. Diabetes. 2013;62(12):4270-6.
[7] Rebholz CM, Yu B, Zheng Z, et al. Serum metabolomic profile of incident diabetes. Diabetologia. 2018;61(5):1046-54.
[8] Haukka JK, Sandholm N, Forsblom C, Cobb JE, Groop PH, Ferrannini E. Metabolomic profile predicts development of microalbuminuria in individuals with type 1 diabetes. Sci Rep. 2018;8(1):13853.
[9] Chen L, Cheng CY, Choi H, et al. Plasma Metabonomic Profiling of Diabetic Retinopathy. Diabetes. 2016;65(4):1099-108.
[10] Honkala S, Runnel R, Saag M, et al. Effect of erythritol and xylitol on dental caries prevention in children. Caries Res. 2014;48(5):482-90
[11] Hootman KC, Trezzi JP, Kraemer L, et al. Erythritol is a pentose-phosphate pathway metabolite and associated with adiposity gain in young adults. Proc Natl Acad Sci U S A. 2017;114(21):E4233-40.
[12] Rzechonek DA, Dobrowolski A, Rymowicz W, Mirończuk AM. Recent advances in biological production of erythritol. Crit Rev Biotechnol. 2018;38(4):620-33.
[13] Wölnerhanssen BK, Meyer-Gerspach AC. Letter regarding article, „metabolomic pattern predicts incident coronary heart disease”. Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2019;39(8):e186.
[14] Wölnerhanssen BK, Meyer-Gerspach AC, Beglinger C, Islam MS. Metabolic effects of the natural sweeteners xylitol and erythritol: a comprehensive review. Crit Rev Food Sci Nutr. 2020;60(12):1986-98.
[15] Wang Z, Yu B. Response letter regarding article, „metabolomic pattern predicts incident coronary heart disease”. Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2019;39(8):e187.
[16] Witkowski M, Nemet I, Alamri H, Wilcox J, Gupta N, Nimer N, Haghikia A, Li XS, Wu Y, Saha PP, Demuth I, König M, Steinhagen-Thiessen E, Cajka T, Fiehn O, Landmesser U, Tang WHW, Hazen SL. The artificial sweetener erythritol and cardiovascular event risk. Nat Med. 2023 Mar;29(3):710-718. doi: 10.1038/s41591-023-02223-9. Epub 2023 Feb 27. PMID: 36849732; PMCID: PMC10334259.