Czy witamina D wpływa na ryzyko cukrzycy, raka i śmiertelność całkowitą?
W 2019 r. opublikowano wyniki randomizowanego badania VITAL, które miało na celu sprawdzenie, czy suplementacja witaminy D może zapobiegać rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych i raka [1]. Przetestowano w nim również olej rybny i tutaj wyniki były zdecydowanie niezadowalające ‒ w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych okazał się całkiem bezskuteczny [1]. Witamina D wypadła nieco bardziej obiecująco. Wśród uczestników, których masa ciała mieściła się w granicach normy, suplementacja przełożyła się na zmniejszenie zapadalności na nowotwór [2] ‒ 24% niższe ryzyko zachorowania na raka w ciągu 5 lat [3]. Niestety wśród uczestników z nadwagą i otyłych takich efektów już nie odnotowano [3], co może być kwestią przetestowanej dawki. Badani przyjmowali 2000 IU witaminy D dziennie, co dla osób z nadwagą i otyłością, ze względu na ich wyższe zapotrzebowanie, mogło być niewystarczające [4]. Podczas gdy osobom o normalnej masie ciała takie dawkowanie pozwala uzyskać docelowe stężenie witaminy D we krwi, osoby otyłe mogą potrzebować dawki przynajmniej dwa do trzech razy wyższej: 3000-6000 IU dziennie [4].
Bardzo podobnie wyglądały wyniki największego w historii badania nad wpływem suplementacji witaminy D na ryzyko rozwoju cukrzycy [5]. Wśród osób ze stanem przedcukrzycowym dawka witaminy D w wysokości 4000 IU dziennie obniżyła o 29% prawdopodobieństwo przejścia schorzenia do stadium pełnowymiarowej cukrzycy [5]. Z tym że efekty odnotowano tylko wśród uczestników, którzy nie byli otyli [5]. Dlatego też na przyszłość dobrze by było, gdyby w badaniach klinicznych brano pod uwagę rezultaty, jakie daje osiągnięcie określonego stężenia witaminy D we krwi, nie sama suplementacja z góry narzuconą, uniwersalną dawką [6].
Przykładowo: w badaniu z 2018 roku wykazano, że kobiety z poziomem witaminy D we krwi wynoszącym 60 ng/ml lub więcej miały o 82% mniejsze ryzyko zachorowania na raka piersi w porównaniu z kobietami, u których poziom witaminy D był niższy niż 20 ng/ml [7]. Co więcej, uczestniczki miały tym niższe ryzyko rozwoju choroby, im wyższy był ich poziom witaminy D w organizmie [7]. Z tym że było to badanie obserwacyjne, więc chociaż punktem wyjścia były tutaj dane z randomizowanych badań kontrolowanych, trzeba mieć na uwadze potencjalny wpływ czynników zakłócających: może wyższe stężenie witaminy D w organizmie było tutaj wynikiem regularnej ekspozycji na światło słoneczne, na przykład w ramach codziennego joggingu [8]. Przecież aktywność fizyczna, sama w sobie, może obniżać ryzyko rozwoju raka piersi [9].
Jeśli w danym badaniu testowana interwencja przyniosła korzystne efekty tylko w konkretnych podgrupach uczestników (jak na przykład obniżenie ryzyka rozwoju raka wśród osób, które nie mają nadwagi albo obniżenie ryzyka rozwoju cukrzycy wśród osób, które nie są otyłe), wiemy na pewno, że wyniki poddane zostały analizie wtórnej [10]. Oznacza to, że po tym, jak interwencja nie przyniosła oczekiwanych rezultatów u ogółu badanych, naukowcy przeanalizowali zgromadzone dane raz jeszcze, z nadzieją, że poprawę odnotowano przynajmniej w konkretnych podgrupach [10]. Jest to praktyka dość powszechna, ale wyniki takich badań należy interpretować z dużą dozą ostrożności [8]. W końcu, jeśli się trochę postarać, w każdym zbiorze danych można na siłę znaleźć jakiś wynik pozytywny. Jednak w metaanalizie z 2020 r. [11] zestawiono ze sobą wszystkie badania nad suplementacją witaminy D w profilaktyce cukrzycy typu 2 i wykazano, że wśród osób w stanie przedcukrzycowym, dawka w wysokości co najmniej 1000 IU dziennie rzeczywiście obniża ryzyko rozwoju cukrzycy. Ponadto wyniki trzech obszernych badań nad profilaktyką cukrzycy sugerują, że suplementacja witaminą D może prowadzić do zmniejszenia ryzyka zachorowania o około 10% [12].
A co wyniknie z zestawienia ze sobą wszystkich badań nad witaminą D w kontekście profilaktyki raka? W metaanalizie z 2019 r. [13] wykazano, że suplementacja witaminy D obniża o 13% ryzyko śmierci w wyniku nowotworu w ciągu kolejnych 3-10 lat. Co prawda, jeśli chodzi o ryzyko zachorowania na raka, korzystnego wpływu już nie odnotowano, ale ryzyko śmierci spadło w stopniu istotnym statystycznie [13]. W praktyce chodzi tu o różnicę naprawdę niewielką: ryzyko śmierci z powodu raka w ciągu kilku lat uległo obniżeniu z około 24 na 1000 osób do około 21 na 1000 osób [14]. Nie zmienia to jednak faktu, że witamina D została oficjalnie powiązana z redukcją śmiertelności raka i to na podstawie kompleksowej analizy 10 randomizowanych badań kontrolowanych, z udziałem ponad 80 000 uczestników [14].
Należy zaznaczyć, że 13-procentowy spadek śmiertelności z powodu raka nie musi być wcale równoznaczny z dłuższym życiem [13]. Suplementacja witaminy D nie wspomaga bowiem profilaktyki głównej przyczyny śmierci ‒ choroby niedokrwiennej serca. Obniżenie ryzyka śmierci wywołanej chorobą nowotworową przekłada się na większe szanse na dłuższe życie tylko w przypadku osób, które mają bardzo niskie ryzyko śmierci w wyniku choroby niedokrwiennej serca. Rak jest zabójcą nr 2, którego udział w śmiertelności całkowitej nabiera na znaczeniu tylko wtedy, gdy nie grozi nam choroba niedokrwienna serca ‒ zabójca nr 1. Rzecz jasna wyjątkiem od tej reguły są osoby, których ryzyko śmierci w wyniku raka jest, z jakiegokolwiek powodu, szczególnie wysokie.
W przypadku braku dostatecznej ekspozycji na słońce zalecana dawka witaminy D3 to 2000 IU dziennie. Ważne, by była to suplementacja codzienna, bo wygląda na to, że przyjmowanie ogromnych dawek raz na miesiąc czy rok nie obniża ryzyka śmierci w wyniku raka [15]. Ponadto najlepszym wyborem będzie witamina D3 [16]. W przeszłości sugerowano, że pod względem skuteczności witamina D2 niczym nie różni się od D3 [16]. Obecnie wiemy jednak, że D3 działa lepiej [16] ‒ poziom witaminy D we krwi podnosi o 74-75%, a D2 w takiej samej dawce tylko o 33-34% [17]. Wynika z tego, że witamina D3 zwiększa poziom witaminy D w organizmie mniej więcej dwa razy skuteczniej [17].
A ma jakieś znaczenie, czy wybierzemy witaminę D w postaci zamkniętego w kapsułkach proszku, czy preparatu w płynie, na bazie oleju bądź wody? Nie, wszystkie podnoszą poziom witaminy D w organizmie jednakowo skutecznie (wykres 1) [18].
Źródło: nutritionfacts.org
[2] Manson JE, Cook NR, Lee IM, et al. Vitamin D supplements and prevention of cancer and cardiovascular disease. N Engl J Med. 2019;380(1):33-44.
[3] Manson JE, Bassuk SS, Buring JE, VITAL Research Group. Principal results of the VITamin D and OmegA-3 TriaL (VITAL) and updated meta-analyses of relevant vitamin D trials. J Steroid Biochem Mol Biol. 2020;198:105522.
[4] Infante M, Ricordi C, Baidal DA, et al. VITAL study: an incomplete picture? Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2019;23(7):3142-3147.
[5] Grant WB. The latest evidence from vitamin D intervention trials for non-skeletal outcomes. Calcif Tissue Int. 2020;106(5):574-575.
[6] Grant WB, Boucher BJ, Bhattoa HP, Lahore H. Why vitamin D clinical trials should be based on 25-hydroxyvitamin D concentrations. J Steroid Biochem Mol Biol. 2018;177:266-269.
[7] McDonnell SL, Baggerly CA, French CB, et al. Breast cancer risk markedly lower with serum 25-hydroxyvitamin D concentrations ≥60 vs <20 ng/ml (150 vs 50 nmol/L): Pooled analysis of two randomized trials and a prospective cohort. PLoS One. 2018;13(6):e0199265.
[8] Grant WB, Boucher BJ. Health outcomes with vitamin D supplementation. JAMA. 2020;323(16):1619.
[9] Chen X, Wang Q, Zhang Y, Xie Q, Tan X. Physical activity and risk of breast cancer: a meta-analysis of 38 cohort studies in 45 study reports. Value Health. 2019;22(1):104-128.
[10] Grant WB, Boucher BJ. Why Secondary Analyses in Vitamin D Clinical Trials Are Important and How to Improve Vitamin D Clinical Trial Outcome Analyses-A Comment on „Extra-Skeletal Effects of Vitamin D, Nutrients 2019, 11, 1460”. Nutrients. 2019;11(9):2182.
[11] Barbarawi M, Zayed Y, Barbarawi O, et al. Effect of vitamin d supplementation on the incidence of diabetes mellitus. J Clin Endocrinol Metab. 2020;105(8):dgaa335.
[12] Pittas AG, Jorde R, Kawahara T, Dawson-Hughes B. Vitamin D supplementation for prevention of type 2 diabetes mellitus: to D or not to D? J Clin Endocrinol Metab. 2020;105(12):3721-3733.
[13] Keum N, Lee DH, Greenwood DC, Manson JE, Giovannucci E. Vitamin D supplementation and total cancer incidence and mortality: a meta-analysis of randomized controlled trials. Ann Oncol. 2019;30(5):733-743.
[14] Zhang X, Niu W. Meta-analysis of randomized controlled trials on vitamin D supplement and cancer incidence and mortality. Biosci Rep. 2019;39(11):BSR20190369.
[15] Keum N, Chen QY, Lee DH, Manson JE, Giovannucci E. Vitamin D supplementation and total cancer incidence and mortality by daily vs. infrequent large-bolus dosing strategies: a meta-analysis of randomised controlled trials. Br J Cancer. 2022;127(5):872-878.
[16] Tripkovic L, Wilson LR, Hart K, et al. Daily supplementation with 15 μg vitamin D2 compared with vitamin D3 to increase wintertime 25-hydroxyvitamin D status in healthy South Asian and white European women: a 12-wk randomized, placebo-controlled food-fortification trial. Am J Clin Nutr. 2017;106(2):481-490.
[17] Tripkovic L. Vitamin D 2 vs. vitamin D 3 : Are they one and the same?: Vitamin D 2 vs. Vitamin D 3. Nutr Bull. 2013;38(2):243-248.
[18] Žmitek K, Hribar M, Hristov H, Pravst I. Efficiency of vitamin D supplementation in healthy adults is associated with body mass index and baseline serum 25-hydroxyvitamin D level. Nutrients. 2020;12(5):1268.