Czy warto się szczepić? Korzyści i skutki uboczne szczepienia przeciwko zapaleniu płuc
Wstęp: W tej serii trzech artykułów omówimy badania ukazujące plusy i minusy szczepień przeciwko grypie, zapaleniu płuc i półpaścowi.
Wszystkie artykuły z tej serii:
- Czy warto się szczepić? Korzyści i skutki uboczne szczepienia przeciwko grypie
- Czy warto się szczepić? Korzyści i skutki uboczne szczepienia przeciwko zapaleniu płuc
- Czy warto się szczepić? Korzyści i skutki uboczne szczepienia przeciwko półpaścowi
W obszarze zdrowia publicznego szczepienia uważane są za jedno z największych osiągnięć ostatniego stulecia [1]. Doprowadziły do eradykacji ospy prawdziwej, która swego czasu była przyczyną setek milionów zgonów [2]. Pozwoliły też w znacznym stopniu ograniczyć zachorowalność na inne poważne choroby, typu odra czy polio [2]. Po dziś dzień szacuje się, że szczepienia ratują życie milionom ludzi rocznie [3].
W USA 90% dzieci zaszczepionych jest stosownie do swojego wieku. Została im podana szczepionka przeciwko polio, czy też szczepionka MMR (przeciwko odrze, śwince i różyczce) [4]. Do zaleceń w tym zakresie nie stosuje się natomiast większość dorosłych [5]. Przy założeniu kompletu szczepień wieku dziecięcego (i nie uwzględniając nowych okoliczności związanych z pandemią) zgodnie z zaleceniami Amerykańskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) [6] wszystkie zdrowe osoby dorosłe raz w roku powinny szczepić się przeciwko grypie, co 10 lat przyjmować dawkę przypominającą szczepionki przeciwko tężcowi (choć według Światowej Organizacji Zdrowia nie jest to konieczne [7]), w wieku 50 lat zaszczepić się przeciwko półpaścowi, a w wieku 65 lat ‒ przeciwko zapaleniu płuc. Oprócz tego są jeszcze szczepienia zalecane konkretnym grupom społecznym, np. przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B powinni się szczepić pracownicy służby zdrowia i mężczyźni utrzymujący kontakty seksualne z innymi mężczyznami [6]. W kwestii indywidualnego harmonogramu szczepień najlepiej skonsultować się z lekarzem.
Czy szczepienia są bezpieczne? W 2021 r. RAND Corporation opublikowało przegląd systematyczny i metaanalizę, w których na potrzeby selekcji dowodów zebrano ponad 50 000 badań [8]. Wnioski były takie, że rutynowe szczepienia można uznać za bezpieczne, a poważne działania niepożądane występują rzadko [8]. Na każde milion szczepień odnotowuje się od 1 do 10 przypadków ostrych reakcji alergicznych [9]. Jeśli chodzi o zespół Guillaina-Barrégo i immunologiczną zakrzepową plamicę małopłytkową (przejściowe schorzenia autoimmunologiczne), częstotliwość ich występowania wynosi od 1 do 3 przypadków na milion szczepień dla szczepionki przeciwko grypie i od 10 do 30 przypadków na milion szczepień dla szczepionki MMR [9]. Rzecz jasna wszelkie zdarzenia niepożądane należy rozpatrywać w kontekście potencjalnych korzyści [8]. W poprzednim artykule pod względem skuteczności omówiliśmy szczepienia przeciwko grypie. Dzisiaj skupimy się na szczepieniach przeciwko zapaleniu płuc.
Ponad 100 lat temu, w 1898 r., „ojciec współczesnej medycyny”, sir William Osler, określił zapalenie płuc mianem „przyjaciela staruszków”. W jego przekonaniu choroba była swego rodzaju wybawieniem osób starszych. Szybko i bezboleśnie odbierała życie tym, którzy niedługo i tak by umarli, oszczędzając im potencjalnie długotrwałej agonii i przedłużającego się cierpienia. Na szczęście od tego czasu trochę się zmieniło. Obecnie ryzyko zgonu w ciągu dwóch lat po hospitalizacji z powodu zapalenia płuc wśród zdrowych osób starszych nie jest znacząco wyższe niż u młodszych dorosłych [10]. Niestety ze względu na powszechne w starszym wieku choroby współistniejące zapalenie płuc stanowi obecnie 4. najczęstszą przyczynę śmierci na świecie [11] i 9. najczęstszą przyczynę śmierci w USA [12].
Zapalenie płuc dzielimy na środowiskowe (nabyte w warunkach pozaszpitalnych) i szpitalne (nabyte w szpitalu). Do rozwoju środowiskowego zapalenia płuc prowadzi najczęściej zakażenie dwoinkami zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), potocznie zwanymi pneumokokami [13]. Oprócz zapalenia płuc bakterie te wywołują również infekcje ucha wewnętrznego, zapalenie zatok, czy zapalenie spojówek [14]. Sytuacja staje się naprawdę poważna, gdy drobnoustroje przedostają się do krwiobiegu. Skutkować to może zapaleniem opon mózgowych (infekcją mózgu), zapaleniem wsierdzia (infekcją zastawek serca) lub sepsą (wywołaną zakażeniem krwi, zagrażającą życiu niewydolnością wielonarządową) [14].
Na szczęście przed pneumokokami możemy się chronić. Szczepienia zapobiegające zakażeniu wynalezione zostały ponad 100 lat temu [13]. Zeszły jednak na drugi plan wraz z wynalezieniem penicyliny [13]. Uważano wówczas, że zagrożenie uda się wyeliminować samymi antybiotykami. Niestety obecnie nawet 40% tych bakterii jest oporna na przynajmniej jeden rodzaj antybiotyków [15], przez co wśród osób starszych wskaźniki śmiertelności inwazyjnej choroby pneumokokowej utrzymują się na poziomie 15-30% [16]. Jest jednak i dobra wiadomość. Jak wynika z randomizowanych badań kontrolowanych, dzięki szczepieniom osoby powyżej 65. roku życia mogą o 64% obniżyć swoje ryzyko zachorowania na zapalenie płuc i co nawet bardziej istotne, o 73% obniżyć ryzyko rozwoju inwazyjnej choroby pneumokokowej [17]. W badaniach populacyjnych szczepionkę przeciwko zapaleniu płuc podobnie, jak tę przeciwko grypie, powiązano z obniżeniem ryzyka śmierci, zarówno w wyniku chorób układu krążenia, jak i ogółem w wyniku wszystkich chorób razem wziętych [18]. Jednak w randomizowanych badaniach kontrolowanych te bonusowe korzyści, jak do tej pory, potwierdzono tylko dla szczepionki przeciwko grypie.
Źródło: nutritionfacts.org
[1] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Ten great public health achievements–United States, 1900-1999. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 1999;48(12):241-243.[2] Vetter V, Denizer G, Friedland LR, Krishnan J, Shapiro M. Understanding modern-day vaccines: what you need to know. Ann Med. 2018;50(2):110-120.
[3] Delany I, Rappuoli R, De Gregorio E. Vaccines for the 21st century. EMBO Mol Med. 2014;6(6):708-720.
[4] Hill HA, Yankey D, Elam-Evans LD, Singleton JA, Sterrett N. Vaccination coverage by age 24 months among children born in 2017 and 2018 — national immunization survey-child, United States, 2018–2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021;70(41):1435-1440.
[5] Lu P, Hung M, Srivastav A, et al. Surveillance of vaccination coverage among adult populations — United States, 2018. MMWR Surveill Summ. 2021;70(No. SS-3):1-26.
[6] Recommended Adult Immunization Schedule for ages 19 years or older. CDC. 2023.
[7] Slifka AM, Park B, Gao L, Slifka MK. Incidence of tetanus and diphtheria in relation to adult vaccination schedules. Clin Infect Dis. 2021;72(2):285-292.
[8] Gidengil C, Goetz MB, Newberry S, et al. Safety of vaccines used for routine immunization in the United States: An updated systematic review and meta-analysis. Vaccine. 2021;39(28):3696-3716.
[9] Dudley MZ, Halsey NA, Omer SB, et al. The state of vaccine safety science: systematic reviews of the evidence. Lancet Infect Dis. 2020;20(5):e80-e89.
[10] Brancati FL, Chow JW, Wagener MM, Vacarello SJ, Yu VL. Is pneumonia really the old man’s friend? Two-year prognosis after community-acquired pneumonia. Lancet. 1993;342(8862):30-33.
[11] The top 10 causes of death. WHO. Dec 2020.
[12] Heron M. Deaths: leading causes for 2019. Natl Vital Stat Rep. 2021;70(9):1-114.
[13] van Werkhoven CH, Huijts SM. Vaccines to prevent pneumococcal community-acquired pneumonia. Clin Chest Med. 2018;39(4):733-752.
[14] van de Garde MDB, Knol MJ, Rots NY, van Baarle D, van Els CACM. Vaccines to protect older adults against pneumococcal disease. Interdiscip Top Gerontol Geriatr. 2020;43:113-130.
[15] Antibiotic Resistance Threats in the United States, 2019. CDC. Dec 2019.
[16] Crooke SN, Ovsyannikova IG, Poland GA, Kennedy RB. Immunosenescence and human vaccine immune responses. Immun Ageing. 2019;16:25.
[17] Thomas RE. Pneumococcal pneumonia and invasive pneumococcal disease in those 65 and older: rates of detection, risk factors, vaccine effectiveness, hospitalisation and mortality. Geriatrics (Basel). 2021;6(1):13.
[18] Jaiswal V, Ang SP, Lnu K, et al. Effect of pneumococcal vaccine on mortality and cardiovascular outcomes: a systematic review and meta-analysis. J Clin Med. 2022;11(13):3799.