Czy człowiek może żyć w nieskończoność?
Wbrew temu, co sugeruje tytuł, w How Not to Die dr Michael Greger nie próbuje nas uczyć, jak zapewnić sobie nieśmiertelność. Z książki dowiadujemy się raczej, jak uniknąć śmierci przedwczesnej, długiej i bolesnej, w wyniku obezwładniającej choroby przewlekłej (na język polski tytuł przetłumaczony został zresztą jako „Jak nie umrzeć przedwcześnie”). Wnioski są bardzo budujące, ponieważ jak się okazuje, mamy w tej kwestii ogromną moc sprawczą. Nasze zdrowie leży w dużej mierze w naszych rękach, bo w większości przypadków, przedwczesnej śmierci i niepełnosprawności zapobiec mogą zdrowe wybory w zakresie diety i stylu życia.
W How Not to Age ogólne przesłanie jest bardzo podobne: nie chodzi o to, żeby żyć wiecznie, tylko żeby zestarzeć się z wdziękiem i w pełni sił witalnych, unikając tym samym smutnej egzystencji pod hasłem chorób i zniedołężnienia. A dlaczego tak właściwie nie możemy żyć wiecznie? Może dałoby się proces starzenia w jakiś sposób całkiem zahamować?
Od zarania dziejów ludzkości towarzyszyło pragnienie zdobycia mitycznego eliksiru długowieczności ‒ remedium na przerażające widmo nieuchronnej starości [3]. Motyw ten pojawił się już 4000 lat temu, w „Eposie o Gilgameszu” [1], a w czasach konkwisty Juan Ponce de León wyruszył na poszukiwania fontanny młodości [2]. Sama idea jest słuszna, w naturze tempo starzenia się nie jest przecież jakąś niezmienną stałą. Na drodze ewolucji wśród zwierząt wykształciły się ogromne różnice w długości życia [4]. Z jednej strony mamy gatunki, które żyją tylko kilka dni, z drugiej małże, których życie trwa 5000 razy dłużej ‒ ponad 500 lat [4]. Jeśli dla braci Wright, twórców pierwszego samolotu, inspiracją mogły być ptaki, dla nas inspiracją mogą być zwierzęta, które starzeją się od nas w wolniejszym tempie, albo wręcz nie starzeją się w ogóle [1].
Dlaczego tak właściwie nie możemy żyć wiecznie [5]? Nie bylibyśmy przecież przypadkiem odosobnionym. Nie chodzi tu też o gatunki, których życie trwa setki lat, typu 200-letnie wieloryby, czy 1000-letnie drzewa, tylko organizmy, dosłownie nieśmiertelne [5]. Istnieją gatunki (o nazwach typu nieśmiertelna meduza), które najwyraźniej w ogóle się nie starzeją i teoretycznie mogłyby żyć wiecznie [5].
Ludzie też są w pewnym sensie nieśmiertelni. Z połączenia komórki jajowej i plemnika powstaje przecież nowy człowiek. Dzieci wyrastają z pojedynczych komórek swoich rodziców. Jeśli sobie uświadomić, że jedna komórka może dać początek nowemu ludzkiemu istnieniu, idea nieśmiertelności naszego ciała, z biologicznego punktu widzenia, staje się trywialna. Jeden, mikroskopijny zarodek przekształca się w prawdopodobnie najbardziej złożoną strukturę w całym znanym nam wszechświecie ‒ ludzki mózg [6]. Składa się na niego 86 miliardów neuronów [6], o łącznej długości 160 000 km (4 razy więcej nie równik), między którymi istnieje 150 bilionów połączeń [7]. Wszystko to ma swoje źródło w jednej mikroskopijnej drobince. Wydawałoby się więc, że dla biologii nie ma rzeczy niemożliwych.
Mimo wszystko środowiska naukowe w dalszym ciągu podchodzą do tematu sceptycznie [8]. Przeważa wśród nich przekonanie, że starzenie się jest procesem nieodwracalnym [9], a wszelkie próby przeciwdziałania jego skutkom porównuje się do walki z siłami grawitacji [8]. Śmiałkowie, którzy odważyli się zasugerować, że istnieje możliwość znacznego wydłużenia ludzkiego życia, zostali oskarżeni przez zagorzałych krytyków ze środowiska gerontologicznego o „godne pogardy oszukiwanie opinii publicznej”, bo „130 lat to absolutne maksimum, a wszystko powyżej to czysty absurd” [10]. W odpowiedzi proponenci idei ludzkiej długowieczności przywołują równie absolutystyczne wypowiedzi wielkich naukowców z przeszłości, które czas zweryfikował na niekorzyść samych głosicieli. Ernest Rutherford, fizyk i zdobywca Nagrody Nobla, perspektywy rozwoju energetyki jądrowej opisywał jako „oderwane od rzeczywistości bzdury”, „nienaukowe, utopijne marzenie, wyimaginowany, dziecinny straszak” [11]. Lord Kelvin, uważany za jednego z największych naukowców swoich czasów, notorycznie powtarzał, że „niemożliwe jest, by maszyny cięższe niż powietrze mogły latać” [12]. Swoje teorie na temat ich ewidentnej niepraktyczności wygłaszał jeszcze w 1902 r., dosłownie rok przed tym, jak w Kitty Hawk odbył się pierwszy w historii lot samolotem [13].
W badaniach laboratoryjnych na nicieniach wykazano, że mutacje genetyczne mogą wydłużać życie aż 10-krotnie [14]. Myszy w wyniku manipulacji żywieniowych i genetycznych mogą żyć jakieś 70% dłużej [15]. Pojedyncze zmiany, typu ograniczenie spożycia metioniny (jedna ze strategii omówionych w How Not to Age), mogą zwiększać średnią i maksymalną długość życia szczurów o około 40% [16]. W przypadku człowieka oznaczałoby to wzrost średniej długości życia do 110 lat, a maksymalnej ‒ do 140 lat [17]. Jak na razie wyniki te nie zostały odtworzone w badaniu z udziałem ludzi, ale jeśli odkrylibyśmy sposoby, by nie tylko spowolnić proces starzenie się organizmu, ale i naprawić szkody już wyrządzone, nasze możliwości byłyby praktycznie nieograniczone.
Wśród badaczy tej dziedziny mamy niepoprawnych idealistów, którzy wierzą, że z człowieka można „wytopić” wszelkie oznaki upływającego czasu ‒ trochę jak na obrazie Salvadora Dalego z roztapiającymi się zegarami [18]: „odmłodzenie ludzkiego ciała, które prowadzi ostatecznie do nieskończonego lata wiecznej młodości” [19].
W tym kontekście hipotetyzuje się na temat „prędkości ucieczki w długowieczność” (ang. longevity escape velocity), czyli sytuacji, w której oczekiwana długość ludzkiego życia zwiększa się szybciej, niż ludzie się starzeją [20]. Ma to być moment przełomowy, kiedy okaże się, że każdego roku nasze życie wydłuża się przynajmniej o jeden rok [20]. Bylibyśmy w efekcie nieśmiertelni [20]. Realność takiego scenariusza to kwestia sporna. Tak czy inaczej, How Not to Age to książka zdecydowanie warta uwagi, niezależnie od tego, czy naszym celem jest dożycie czasów, gdy ludzie będą żyć w nieskończoność, czy też po prostu dożycie starości w młodzieńczym zdrowiu.
Źródło: nutritionfacts.org
[1] de Magalhães JP. The scientific quest for lasting youth: prospects for curing aging. Rejuvenation Res. 2014;17(5):458-467.[2] Minor RK, Allard JS, Younts CM, Ward TM, de Cabo R. Dietary interventions to extend life span and health span based on calorie restriction. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2010;65(7):695-703.
[3] Furrer R, Handschin C. Lifestyle vs. pharmacological interventions for healthy aging. Aging (Albany NY). 2020;12(1):5-7.
[4] Barja G. Updating the mitochondrial free radical theory of aging: an integrated view, key aspects, and confounding concepts. Antioxid Redox Signal. 2013;19(12):1420-1445.
[5] Kirkwood T. Why can’t we live forever? Sci Am. 2010;303(3):42-49.
[6] Herculano-Houzel S. The human brain in numbers: a linearly scaled-up primate brain. Front Hum Neurosci. 2009;3:31.
[7] Pakkenberg B, Pelvig D, Marner L, et al. Aging and the human neocortex. Exp Gerontol. 2003;38(1-2):95-99.
[8] Hayflick L. “Anti-aging” is an oxymoron. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2004;59(6):B573-578.
[9] Finlay BB, Pettersson S, Melby MK, Bosch TCG. The microbiome mediates environmental effects on aging. Bioessays. 2019;41(10):e1800257.
[10] Underwood M, Bartlett HP, Hall WD. Professional and personal attitudes of researchers in ageing towards life extension. Biogerontology. 2009;10(1):73-81.
[11] Richmond CR. Population exposure from the fuel cycle: review and future direction. ANS topical conference on population exposure from nuclear fuel cycle, Oak Ridge, TN, USA. Sep 1987.
[12] de Grey ADNJ. Like it or not, life-extension research extends beyond biogerontology. EMBO Rep. 2005;6(11):1000.
[13] Lord Kelvin | Interview: Aeronautics & Wireless
[14] Ayyadevara S, Alla R, Thaden JJ, Shmookler Reis RJ. Remarkable longevity and stress resistance of nematode PI3K-null mutants. Aging Cell. 2008;7(1):13-22.
[15] Bartke A, Wright JC, Mattison JA, Ingram DK, Miller RA, Roth GS. Extending the lifespan of long-lived mice. Nature. 2001;414(6862):412.
[16] Richie JP, Leutzinger Y, Parthasarathy S, Malloy V, Orentreich N, Zimmerman JA. Methionine restriction increases blood glutathione and longevity in F344 rats. FASEB J. 1994;8(15):1302-1307.
[17] Miller RA. Extending life: scientific prospects and political obstacles. Milbank Q. 2002;80(1):155-174.
[18] Campbell S. Will biotechnology stop aging? IEEE Pulse. 2019;10(2):3-7.
[19] Faragher RGA. Should we treat aging as a disease? The consequences and dangers of miscategorisation. Front Genet. 2015;6:171.
[20] de Grey ADNJ. Escape velocity: why the prospect of extreme human life extension matters now. PLoS Biol. 2004;2(6):e187.