Chondroityna a choroba zwyrodnieniowa stawów ‒ przegląd badań naukowych

Glukozamina i chondroityna to suplementy zalecane przy osteoartrozie, czyli chorobie zwyrodnieniowej stawów. W tej serii dwóch artykułów sprawdzimy, co na temat ich skuteczności mówią nam badania naukowe. Zapraszamy do lektury.

Wszystkie artykuły z tej serii:

Chondroityna – co to jest i czy naukowcy polecają ją stosować?

Chondroityna jest elementem budulcowym tkanki chrzęstnej, powszechnie stosowanym w roli suplementu diety na chorobę zwyrodnieniową stawów [1]. W badaniach nad jej skutecznością zauważalny jest podobny schemat co w przypadku glukozaminy: wyraźna heterogeniczność wyników badań, w zależności od źródła finansowania [2]. W badaniach ufundowanych ze środków branżowych wykazano, że chondroityna może łagodzić objawy choroby, natomiast w badaniach niezależnych nie stwierdzono żadnych korzyści [3]. Poza tym z glukozaminą łączy ją też mała wielkość efektu [3]. W metaanalizie z 2007 r. [4] uwzględniono wyłącznie badania największe i najlepsze pod względem metodologicznym, a i tak korzyści płynące z przyjmowania chondroityny okazały „minimalne lub nieistniejące”. Autorzy podsumowali swoje odkrycia stwierdzeniem, że zastosowanie chondroityny w praktyce klinicznej „powinno być odradzane” [4].

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami Amerykańskiego Kolegium Reumatologicznego (American College of Rheumatology) [5], Amerykańskiej Akademii Chirurgów Ortopedów (American Academy of Orthopedic Surgeons) [6] i Międzynarodowego Stowarzyszenia na rzecz Badań nad Chorobą Zwyrodnieniową Stawów (Osteoarthritis Research Society International) [7] w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego i biodrowego suplementacja chondroityny, podobnie jak glukozaminy, jest „stanowczo odradzana”. Mniej kategoryczne stanowisko, ponownie, ma Europejskie Towarzystwo Klinicznych i Ekonomicznych Aspektów Osteoporozy, Zapalnych Chorób Stawowych i Chorób Mięśniowo-Szkieletowych (European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis, Osteoarthritis and Musculoskeletal Diseases), które tak samo, jak w przypadku glukozaminy, dopuszcza zastosowanie chondroityny jakości farmaceutycznej, dostępnej wyłącznie na receptę [7].

Jak powstają suplementy z chondroityną?

Chondroitynę pozyskuje się z tkanki chrzęstnej zwierząt [8]. Główne źródła to płetwy rekinów, wołowa i kurza tchawica oraz nos świni [8]. Jak wiadomo, łańcuch dostaw żywności pochodzenia zwierzęcego nie słynie z „dobrych praktyk produkcyjnych”, toteż za niską odtwarzalność wyników badań nad chondroityną po części obwinia się wątpliwą czystość preparatów i obecność substancji zanieczyszczających [9]. W badaniu z 2000 r. [10] przetestowano 32 suplementy z chondroityną i wykazano, że ilość deklarowaną na etykiecie zawierało tylko 5 z nich, a w niektórych preparatach chondroityny nie wykryto w ogóle. W ocenie jakości takich suplementów nie można kierować się ceną czy marketingowymi hasłami typu „jakość potwierdzona badaniami” [10]. Zarówno wśród najdroższych, jak i najtańszych opcji na rynku zdarzają się produkty ze stężeniem chondroityny poniżej 10% [10].

Skuteczność suplementacji chondroityny

W trakcie prac nad projektem badania GAIT (Glucosamine/Chondroitin Arthritis Intervention Trial), z powodu zastrzeżeń dotyczących, chociażby, kontroli jakości, Amerykańskie Narodowe Instytuty Zdrowia (National Institutes of Health – NIH) odrzuciły 20 różnych, dostępnych na rynku suplementów z chondroityną [11]. Organizacja dała ostatecznie za wygraną i na potrzeby badania postanowiła opracować preparaty na własną rękę [11]. Ponad 1500 pacjentów z objawową postacią choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego na okres 6 miesięcy zostało losowo przydzielonych do jednej z pięciu grup [12]. Pierwsza grupa przyjmowała codziennie standardowe porcje glukozaminy, druga ‒ chondroityny, trzecia ‒ i glukozaminy i chondroityny, czwarta ‒ celekoksybu (niesteroidowego leku przeciwzapalnego), a piąta ‒ placebo [12]. Jeśli chodzi o kontrolę natężenia bólu, lepiej niż placebo poradził sobie tylko lek [12]. Glukozamina i chondroityna w łagodzeniu dolegliwości bólowych okazały się bezskuteczne, zarówno gdy przyjmowane były oddzielnie, jak i w przypadku suplementacji łączonej [12]. Nie miały też istotnego wpływu na tempo progresji choroby [13]. Na podstawie zdjęć rentgenowskich nie stwierdzono, by w grupach eksperymentalnych zmiany postępowały wolniej niż w grupie placebo [13].

Oprócz tego przeprowadzono jeszcze cztery badania nad samą chondroityną. W pierwszym 2-letnim badaniu z 2015 r. [14] efekty były ponownie rozczarowujące, za to w dwóch innych jeszcze przed upływem 2 lat stwierdzono obiektywną poprawę [15], [16]. Ostatnie badanie przeprowadzone zostało z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego [17]. Dzięki dokładniejszemu obrazowaniu ochronne działanie udało się wychwycić w ciągu raptem 6 miesięcy [17].

Dobra wiadomość dla tych, co te dobroczynne właściwości chcieliby przetestować na własnej skórze: na rynku dostępne są już suplementy z chondroityną pochodzenia niezwierzęcego [18]. Alternatywna metoda produkcji pozwoliła zminimalizować ryzyko zanieczyszczeń, co sprawia, że w porównaniu z ich tradycyjnymi odpowiednikami, są to preparaty dużo bezpieczniejsze [18].

Chondroityna i glukozamina – suplementacja łączona

W USA chondroityna i glukozamina praktycznie zawsze sprzedawane są w postaci suplementów łączonych [19]. Badania nad skutecznością takich preparatów w terapii choroby zwyrodnieniowej stawów zestawiono ze sobą w metaanalizie z 2010 r. [20] Podobnie jak w badaniu GAIT, nie stwierdzono tutaj żadnych korzyści istotnych klinicznie [20]. Połączenie chondroityny i glukozaminy jakości farmaceutycznej po raz pierwszy przetestowano w wieloośrodkowym, randomizowanym, podwójnie zaślepionym i kontrolowanym placebo badaniu klinicznym z 2017 r. [21] Eksperyment musiał zostać przedwcześnie przerwany, ponieważ efekty w jednej grupie były dużo lepsze niż w drugiej i naukowcy uznali, że kontynuowanie interwencji byłoby nieetyczne [21].

Jak widzimy na poniższym wykresie, jeden z zastosowanych preparatów skuteczniej łagodził dolegliwości bólowe [21]. Problem polega na tym, że mowa tu o rezultatach w grupie placebo [21]. Kiedy badanie zostało odślepione, okazało się, że placebo działało lepiej niż testowany lek [21]. Innymi słowy: połączenie chondroityny i glukozaminy jakości farmaceutycznej na natężenie bólu wpłynęło gorzej niż zwykła tabletka z cukru. Co ciekawe, badanie to było ufundowane przez samego producenta. Podczas gdy w grupie placebo przynajmniej 50-procentową redukcję bólu i poprawę funkcjonalności stawu odnotowano u 47% uczestników, w grupie eksperymentalnej odsetek ten wyniósł jedynie 28% [21]. Na niekorzyść chondroityny i glukozaminy przemawia też fakt, że w porównaniu z placebo wywołały więcej skutków ubocznych, typu biegunka czy ból brzucha [22]. Widzimy więc wyraźnie, że preparaty łączące chondroitynę z glukozaminą są nieskuteczne i nie powinny być zalecane w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów.

Źródło: nutritionfacts.org

STRESZCZENIE

Chondroityna jest składnikiem tkanki chrzęstnej i powszechnie stosowanym suplementem na chorobę zwyrodnieniową stawów. Badania nad jej skutecznością dają jednak sprzeczne wyniki – analizy finansowane przez branżę wskazują na jej pozytywne działanie, podczas gdy niezależne badania nie wykazują istotnych korzyści. Metaanalizy i wytyczne prestiżowych organizacji reumatologicznych odradzają przyjmowanie chondroityny z suplementów diety.
Co więcej, jakość tych preparatów budzi wątpliwości, ponieważ wiele dostępnych suplementów zawiera niższe stężenia chondroityny, niż deklarowane na etykiecie. W badaniu GAIT, obejmującym ponad 1500 pacjentów, chondroityna – zarówno samodzielnie, jak i w połączeniu z glukozaminą – okazała się nieskuteczna w łagodzeniu bólu i nie wpływała na postęp choroby. Podobne wnioski płyną z metaanalizy z 2010 r. oraz kolejnych badań klinicznych, które w niektórych przypadkach wykazały nawet większą skuteczność placebo niż suplementów.
Chociaż dostępne są już bezpieczniejsze, roślinne wersje chondroityny, badania wskazują, że nie ma naukowych podstaw do jej stosowania w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów.

Tags:

Chondroityna a choroba zwyrodnieniowa stawów ‒ przegląd badań naukowych